سفرهای مارکوپولویی: سفر به کازان با پگاه نیکبخت
کازان سومین پایتخت روسیه است. البته مسئولان کازان تلاش فراوانی دارند تا این شهر را از زیر سایه‌ی مسکو و سنت‌پترزبورگ که پایتخت‌های اول و دوم روسیه هستند، خارج کنند. کازان ششمین شهر پرجمعیت روسیه و مرکز جمهوری تاتارستان است.
کازان 70 سال قبل تنها 500 هزار نفر جمعیت داشته است اما اکنون طبق آخرین آمارهای رسمی حدود 25/1 میلیون نفر جمعیت دارد. نکته‌ی جالب اینجاست که در سال 2019، بیش از 3 میلیون گردشگر از کازان دیدن کردند؛ یعنی تعداد گردشگران بیش از دو برابر جمعیت شهر بود.
کازان در 820 کیلومتری شرق مسکو و 1100 کیلومتری شمال دریای خزر واقع شده است. قرار گرفتن این شهر در محل تلاقی دو رودخانه‌ی مهم ولگا و کاما، اهمیت استراتژیک این شهر را دوچندان کرده است. در منطقه تاتارستان، علاوه‌بر کازان، یک شهر پرجمعیت دیگر به نام نابرژنیه‌چلنی وجود دارد که بیش از یک میلیون شهروند دارد.
مساحت کازان حدود 425 کیلومتر مربع است؛ یعنی چیزی معادل سه پنجم مساحت تهران. این شهر از اصفهان کوچک‌تر و از مشهد، تبریز و ارومیه بزرگ‌تر است. روس‌ها و تاتارها پرجمعیت‌ترین اقوام ساکن کازان هستند؛ آن‌ها به ترتیب 6/48 و 6/47 درصد جمعیت این شهر را تشکیل می‌دهند. اوکراینی‌ها، آذربایجانی‌ها، چاووشی‌ها و یهودی‌ها سایر اقوامی هستند که در اقلیت قرار دارند. هرچند به لحاظ تاریخی اختلافی دیرین بین روس‌ها و تاتارها وجود داشته اما امروزه این دو قوم به‌خوبی در کازان با هم زندگی و مراوده می‌کنند. روس‌ها به‌دلیل اینکه سال‌ها قبل مورد حمله‌ی جنگجویان مغول قرار گرفتند، تا مدت‌ها سعی می‌کردند با نسبت دادن ریشه‌ی تاتارها به اقوام مغولی، با نگاهی تحقیرآمیز به این قوم نگاه کنند. در مقابل برخی تاتارها نیز با نسبت دادن ریشه‌های قومی خود به بلغارها تلاش مضاعفی کردند تا از زیر این نگاه روس‌ها فرار کنند. درحال‌حاضر بین 9 تا 12 میلیون تاتار در کل دنیا زندگی می‌کنند که بیش از 5 میلیون نفر آن‌ها در سرزمین روسیه اقامت دارند.
کازان هرچند میزبان ادیان مختلف است اما فضایی سکولار دارد. اسلام سنتی و مسیحیت ارتدکس دو دین اصلی رایج میان شهروندان کازان است. بااین‌حال کاتولیک‌ها، پروتستان‌ها، یهودی‌ها و پیروان سایر ادیان نیز در این شهر در آرامش کامل زندگی می‌کنند.
زبان اصلی مردم کازان تاتاری و روسی است. در مقایسه با سایر شهرهای گردشگرپذیر جهان، تعداد کمی از مردم کازان به زبان انگلیسی مسلط هستند؛ اما نکته‌ی جالب اینجاست که بسیاری از فروشندگان و راننده‌های تاکسی در کازان به زبان فارسی صحبت می‌کنند. آن‌ها مهاجرانی هستند که از کشور آذربایجان برای کار و زندگی به تاتارستان مهاجرت کرده‌اند.
الفبای تاتارها در ابتدا مبتنی بر متن عربی بود؛ تا اوایل قرن بیستم که به الفبای لاتین تغییر یافت. در زمان اتحاد جماهیر شوروی، استالین تاتارستان را مجبور به پذیرش خط سیریلیک کرد اما در سال‌های پس از فروپاشی شوروی تاتارها حق استفاده دوباره از الفبای لاتین را در سال 1991 به دست آورند.
کازان در سال 2009، به‌عنوان پایتخت ورزشی روسیه معرفی شده و تاکنون میزبان رویدادهای مهمی از جمله مسابقات جهانی دانشجویان، مسابقات شمشیربازی قهرمانی جهان، مسابقات جهانی شنا، جام کنفدراسیون‌ها، جام جهانی فوتبال بوده است. علاوه‌بر‌این، به‌دلیل وجود مراکز و کارخانه‌های صنعتی فراوان، کازان را به‌عنوان یکی از صنعتی‌ترین شهرهای روسیه می‌شناسند. کازان در صنایع مهندسی مکانیک، پتروشیمی، شیمیایی، ساختمان، غذایی، هوایی، ماشین‌آلات سنگین و ساختمان پیشرو است. در سال‌های اخیر مسئولان کازان سرمایه‌گذاری فراوانی بر فن‌آوری‌های پیشرفته و فن‌آوری اطلاعات کرده‌اند. درحال‌حاضر یکی از پیشرفته‌ترین پارک‌های فن‌آوری اطلاعات روسیه در کازان قرار دارد.
نماد شهر کازان، یک اژدهای سیاه‌رنگِ بالدار است که بر سر خود یک تاج طلایی‌رنگ دارد. در 200 سال گذشته چندین‌بار نماد شهر کازان تغییر کرده است.
قلمرو خانات کازان، تا قبل از اینکه زیر سلطه روسیه قرار بگیرد، یک حکومت خودگردان بود. در اسناد تاریخی، هیچ نماد مشخصی به‌عنوان نشانه‌ی این حکومت خودگردان دیده نشده است. به نظر می‌رسد طراحی یا انتخاب یک نماد در سنت تاتارها سابقه نداشته است. اولین نماد شهر کازان در 18 اکتبر 1781 رسمیت پیدا کرد. در این طرح یک مار بالدار درحالی‌که تاجی طلایی بر سر دارد، در یک پس‌زمینه سفید ترسیم شده است. این مار سیاه و سفید، بال‌های سرخ خود را گشوده و نیش خود را از دهان بیرون آورده است.
در قرن نوزدهم، این طرح دستخوش تغییراتی شد و موجودی شبیه به اژدها به جای مار قرار گرفت. باتوجه به افسانه‌هایی که درباره‌ی تپه‌ای به نام زیلانتاو وجود داشت، این موجود جدید را زیلانت نامیدند. زیلانت موجودی افسانه‌ای است که شمایلی بین مار و اژدها دارد. این موجود، سر یک اژدها، بدن یک پرنده، پاهای مرغ، دم یک مار، گوش یک سگ، بال‌های قرمزرنگ، دندان‌های تیز و پرهای خاکستری تیره دارد. هرچند روس‌ها نگاه مثبتی به زیلانت ندارند اما این موجود در فرهنگ تاتار دارای معانی الهام‌بخشی است. در برخی افسانه‌ها، مارهایی که در تپه زیلانتاو زندگی می‌کردند، با تدبیر یک جادوگر سوزانده شدند اما بزرگ‌ترین مار که همان زیلانت است، از این آتش‌سوزی نجات یافت و همچنان در رودخانه‌ی کازانکا زندگی می‌کند و هرازگاهی از دریاچه بیرون می‌آید و با بال‌هایش بر فراز شهر پرواز می‌کند. برخی معتقدند این موجود نمادی از شیطان و اهریمن است و سوختن آن در آتش نمادی از پیروزی ارتش اسلام بر بت‌پرستان آن منطقه است. بااین‌حال آنچه امروزه در افکار عمومی مردم کازان وجود دارد، تصویری مثبت از زیلانت است. آن‌ها این موجود را محافظ و پشتیبان شهر کازان می‌دانند.
نکته‌ی جالب این است که در دهه‌ی 1970 کاوش‌هایی بر تپه زیلانتاو انجام شد و نشانه‌هایی از آتش‌سوزی در این منطقه یافت شد. هرچند این کاوش‌ها، تا حدودی افسانه‌ی سوزاندن مارها به‌دست جادوگر را در ذهن برخی افراد به واقعیت نزدیک کرد اما پژوهش‌های تاریخی نشان می‌دهند این آتش‌سوزی ناشی از حمله مغول‌ها به منطقه است. برخی باستان‌شناسان تپه زیلانتاو را منشأ اصلی شکل‌گیری شهر کازان می‌دانند.
بی‌شک بائومان مهم‌ترین و جذاب‌ترین خیابان کازان برای گردشگران است. گردشگران باتجربه، هتل محل اقامت خود را در حوالی این خیابان انتخاب می‌کنند تا در قلب جاذبه‌های گردشگری کازان قرار داشته باشند.
بائومان یک خیابان 24 ساعته است که از سال 1986 به‌صورت پیاده‌راه درآمده و مردم از قدم‌زدن روی سنگفرش‌های آن خسته نمی‌شوند. جاذبه‌های متنوعی در این خیابان پیش روی گردشگران قرار دارد؛ از بناهای تاریخی، عبادتگاه‌ها و مجسمه‌های یادبود گرفته تا رستوران‌ها، کافه‌ها، فروشگاه‌های سوغاتی، تئاترها و اجراهای موسیقی خیابانی. هتل‌های متنوعی در این خیابان وجود دارد که دسترسی گردشگران به مناطق تاریخی کازان را ساده‌تر می‌کند. رستوران‌های خیابان بائومان نیز تنوع گسترده‌ای از غذاهای سنتی روسی، ترکی، تاتار، ایتالیایی، ازبک، ارمنی، گرجی و تاجیکی و همچنین غذاهای ویژه گیاهخواران و البته فست‌فود پیش روی گردشگران می‌گذارند.
این خیابان در قرن پانزدهم احداث شده و مسیر دسترسی به کاخ خانات کازان بوده است. در سال 1552، سربازان روس برای دستیابی به دژ خانات کازان از آن گذر کردند و پس از فتح شهر، آن را مسیر دستیابی به موفقیت بزرگ نامیدند.
اواسط قرن هجدهم، کلیسای بوگااولنسکا که بعدها به اپی‌فانی تغییر نام داد، در این خیابان ساخته شد. به همین دلیل تا اواسط قرن بیستم این خیابان را به نام بوگااولنسکا می‌شناختند. در سال 1930، پس از کشته شدنِ نیکولای بائومان که یک انقلابی روس بود، نام خیابان برای زنده نگه داشتن نام او تغییر کرد. بائومان یک جوان انقلابی بود که در سال 1905، در مبارزه علیه امپراتوری تزاری جان خود را از دست داد. او در سال 1873، در کازان به دنیا آمد و از انستیتوی دامپزشکی کازان فارغ‌التحصیل شد. خیابان بائومان از یک طرف به کرملین و از طرف دیگر به خیابان پوشکین و میدان توکی که میدان مرکزی شهر است می‌رسد.
