سعدی شیرازی؛ استاد سخن و آموزگار انسانیت
سعدی شیرازی، یکی از بزرگترین شاعران و نویسندگان فارسی‌زبان، نه‌تنها در ادبیات ایران، بلکه در فرهنگ جهانی جایگاه ویژه‌ای دارد. آثار او، از جمله گلستان و بوستان، قرن‌هاست که به عنوان منابعی برای اخلاق، حکمت و زیبایی‌شناسی مورد توجه قرار گرفته‌اند. سعدی با مهارت کم‌نظیرش در ترکیب شعر و نثر، توانسته است پیام‌های انسانی و اخلاقی را به گونه‌ای بیان کند که برای هر خواننده‌ای و در هر دوره‌ای، جذاب و تامل‌برانگیز باشد.
سعدی در سال 606 هجری قمری (1210 میلادی) در شیراز متولد شد. نام کامل او مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله شیرازی است، اما به دلیل ارادت به اتابک سعد بن زنگی، حاکم فارس، به «سعدی» معروف شد.
سعدی در جوانی برای تحصیل به بغداد رفت و در نظامیه، یکی از معتبرترین مدارس اسلامی آن زمان، به تحصیل پرداخت. او علوم دینی، ادبیات، فلسفه و عرفان را آموخت و پس از آن، به سفرهای طولانی دست زد. سفرهای سعدی به حجاز، شام، شمال آفریقا و حتی هندوستان تجربیات ارزشمندی برای او به ارمغان آورد. این سفرها نه‌تنها بر بینش او تاثیر گذاشت، بلکه باعث شد با فرهنگ‌ها و مردمان مختلف آشنا شود و این آشنایی در آثارش به خوبی نمایان است.
پس از سال‌ها سفر، سعدی به شیراز بازگشت و در دوران حکومت اتابکان فارس، به نگارش شاهکارهای خود پرداخت . بوستان (در سال 655 ه.ق) و گلستان (در سال 656 ه.ق) حاصل این دوران هستند.
در بررسی آثار سعدی به آثار گران‌مایه‌ای برمی‌خوریم که از آن جمله‌اند:
-بوستان (سعدی‌نامه): بوستان که به نظم نوشته شده است، ده باب دارد و هر باب به موضوعی اخلاقی و انسانی می‌پردازد. از جمله مباحث آن می‌توان به عدالت، عشق، تواضع و قناعت اشاره کرد.
-گلستان: شاهکار منثور سعدی، ترکیبی از نثر آهنگین و اشعار نغز است. این کتاب هشت باب دارد و موضوعاتی چون اخلاق، تربیت، سیاست و عرفان را در قالب حکایات جذاب بیان می‌کند.
-غزلیات و قصاید: سعدی در غزل نیز استاد مسلم است. غزلیات او سرشار از عشق زمینی و عرفانی است و از نظر زبانی، ساده و روان اما عمیق و پرمعناست.
-رسائل و آثار منثور دیگر: سعدی علاوه بر گلستان و بوستان، رسالاتی همچون رساله‌ی در عقل و عشق و مواعظ دارد که نشان‌دهنده‌ی وسعت دانش و نگاه فلسفی اوست.
یکی از مهمترین ویژگیهای سبکی سعدی، سادگی و فصاحت کلام است. او توانسته مفاهیم پیچیده اخلاقی و عرفانی را به زبانی قابل‌فهم برای عموم بیان کند. همچنین وی در بسیاری از حکایات خود از طنز استفاده می‌کند تا درس‌های اخلاقی را با جذابیت بیشتری منتقل کند.
سعدی به‌شدت تحت تاثیر قرآن و احادیث بود و بسیاری از آموزه‌های خود را با استناد به این منابع بیان می‌کرد. همچنین هنر سعدی در تلفیق شعر و نثر، به ویژه در گلستان، باعث شده است که این اثر به عنوان یک شاهکار بی‌همتا در ادبیات فارسی شناخته شود.
این شاعر پارسی نه‌تنها در ایران بلکه در بسیاری از فرهنگ‌های جهان تاثیرگذار بوده است. اشعار او به زبان‌های مختلف ترجمه شده و نویسندگان بزرگی از او تاثیر پذیرفته‌اند. ترجمه‌ی آثار او به زبان‌های اروپایی از قرن هفدهم میلادی آغاز شد و به تدریج نویسندگان و فیلسوفان غربی را تحت تاثیر قرار داد. از گوته در آلمان تا امرسون در آمریکا، بسیاری از ادبیان غرب از حکمت سعدی الهام گرفتند.
آندره دو رِیر در سال 1634 میلادی بخش‌هایی از گلستان را به فرانسوی ترجمه کرد. پس از آن ژان باپتیست نیکولا در قرن نوزدهم ترجمه‌ی کامل‌تری ارائه داد. در هلند نیز یان یانسزون استرابانت در سفرنامه خود به ایران، بخش‌هایی از گلستان را نقل کرد.
همچنین سِر ویلیام جونز، شرق‌شناس بریتانیایی، در قرن هجدهم برخی از حکایات سعدی را به انگلیسی برگرداند. و در آلمان یوهان ولفگانگ فون گوته تحت تاثیر ترجمه‌های آلمانی گلستان قرار گرفت و در دیوان غربی-شرقی خود از سعدی الهام گرفت.
نیچه فیلسوف آلمانی، در نوشته‌های خود به اندیشه‌های سعدی اشاره کرده است. برخی از منتقدان معتقدند که مفهوم «ابرمرد» در نیچه تا حدی تحت تاثیر انسان آرمانی سعدی در بوستان است.
پیرامون دلیل محبوبیت سعدی در غرب باید در چند مسئله تامل داشت:
1-جهانشمولی مفاهیم اخلاقی
سعدی درباره عدالت، عشق، مدارا و انسانیت سخن گفته است. مفاهیمی که در هر فرهنگی ارزشمند هستند. مصرعِ معروف «بنی‌آدم اعضای یک پیکرند» در سازمان ملل نیز نقش بسته است.
2-سبک ساده و جذاب
برخلاف برخی از شاعران پیچیده‌گو، سعدی با زبانی روان و داستان‌های جذاب، مخاطب غربی را نیز جذب کرد.
3-نگاه واقع‌گرایانه به زندگی
سعدی مانند ماکیاولی اما با نگاهی اخلاقی به تحلیل روابط انسانی و سیاسی می‌پردازد که برای غربی‌ها جالب‌توجه بود.
در نهایت، امروزه در دانشگاه‌های غرب، گلستان و بوستان به عنوان متون کلاسیک ادبیات جهان تدریس می‌شوند و می‌توان گفت؛ سعدی تنها متعلق به ایران نیست، او میراث مشترک همه‌ی انسان‌هاست.
