کتاب «ساختار حیات»، اثر پروفسور آمی وب و دکتر اندرو هسل، با ترجمه‌ی دکتر علی علی‌پناهی، به همت انتشارات ذهن‌آویز منتشر شد. پروفسور آمی وب و اندرو هسل در این کتاب، از تلاش دانشمندان برای بازنویسی زندگی در عصر زیست‌شناسی مصنوعی پرده برمی‌دارند.

کتاب «ساختار حیات» که به قلم این دو دانشمند نگاشته شده بی‌شک یکی از جدیدترین و بهترین کتاب‌هایی است که توانسته، به‌خوبی سیر پیشرفت علم مهندسی زیستی و اصلاح ساختار موجودات زنده را بیان کند.

مهندسی زیستی از جمله شاخه‌های نوین زیست‌شناسی سلولی و مولکولی است که در سال‌های گذشته پیشرفت‌ چشمگیری داشته است. در چند سال اخیر، همه‌گیری کووید۱۹ عامل مؤثری شد که به این علم بیش از پیش توجه شود و با تهیۀ واکسن آن، افق جدیدی در علم پزشکی مولکولی و مهندسی زیستی گشوده شد.

این حوزه به‌قدری وسیع و ژرف است که زبان از بیان آن قاصر است و همچون فناوری‌های دیگر تغییرات بسیار و دستاوردهای علمی_تخیلی را در آینده‌ای نه‌چندان دور می‌توان برای آن متصور شد. در آینده‌ای بسیار نزدیک اصلاح ساختار زیستی موجودات زنده، درمان بیماری‌های ژنتیکی و مادرزادی، تشخیص دقیق و سریع انواع بیماری‌ها امکان‌پذیر خواهد شد. زیست‌شناسی مصنوعی نحوه‌ی تعریف خانواده، نحوه‌ی شناسایی بیماری و درمان پیری، محل ساخت خانه و نحوه‌ی تغذیه‌ی ما را متحول خواهد کرد. این زمینه‌ی به‌سرعت در حال رشد، که از رایانه‌ها برای اصلاح یا بازنویسی کد ژنتیکی استفاده می‌کند، راه‌حل‌های انقلابی و پیشگامانه‌ای را، مانند واکسن‌های mRNA COVID، IVF و همبرگر تولیدشده در آزمایشگاه، ایجاد کرده است که طعمی شبیه به همبرگر واقعی دارد. این دانش نوین به ما گزینه‌هایی برای مقابله با تهدیدات موجود می‌دهد: تغییرات آب‌و‌هوایی، ناامنی غذایی و دسترسی به سوخت.

اما خطرات درخور توجهی هم وجود دارد.

چه کسی باید برای چگونگی مهندسی موجودات زنده تصمیم بگیرد؟ آیا ارگانیسم‌های مهندسی‌شده باید کاشته شوند، پرورش داده شوند و در طبیعت رها شوند؟ آیا باید محدودیت‌هایی برای پیشرفت‌های انسانی وجود داشته باشد؟ چه خطرات بیولوژیکی سایبری در کمین ماست؟ آیا یک جنگ بیولوژیکی با استفاده از موجودات مهندسی‌شده، در آینده‌ای که شاید دور نباشد، می‌تواند باعث یک رویداد انقراض جمعی شود؟

بررسی جذاب پروفسور ایمی وب و دکتر اندرو هسل از زیست‌شناسی مصنوعی و اقتصاد زیستی، زمینه‌ای را برای اندیشیدن به خطرات، معضلات و فواید این دانش نوین فراهم می‌کند. ترجمۀ دقیق این کتاب، به‌همراه نگارش ساده و روان آن نیز درخور تحسین بوده و درک مطالب و مفاهیم آن را تسهیل کرده است.

قسمتی از کتاب ساختار حیات اثر اثر پروفسور آمی وب و دکتر اندرو هسل

حیات به‌تدریج برنامه‌پذیر خواهد شد و مهندسی زیستی کیفیت زندگی انسان را ارتقا خواهد داد. در دهۀ آینده، باید تصمیم‌های مهمی بگیریم؛ آیا باید برای مقابله با بیماری‌ها، ویروس‌های جدیدی بسازیم؟ حریم خصوصی ژنتیک چه شکلی خواهد بود؟ «صاحب» ارگانیسم‌های زنده چه‌ کسی یا چه کسانی خواهند بود؟ شرکت‌ها از سلول‌های مهندسی‌شده چگونه کسب درآمد خواهند کرد؟ و چگونه می‌توانیم در آزمایشگاه، ارگانیسم مصنوعی داشته باشیم؟ اگر بتوانید برای جسم خودتان برنامه بنویسید، چه انتخاب‌هایی خواهید داشت؟ آیا نگران ویرایش آیندۀ فرزندان خود هستید یا به این موضوع فکر می‌کنید که چگونه این کار را انجام دهید؟ اگر ارگانیسم‌های GMO_s (تراریخته) باعث شوند تغییرات آب‌وهوایی کاهش یابد، حاضر هستید از این ارگانیسم‌ها میل کنید؟ ما به استفاده از منابع طبیعی و فرایندهای شیمیایی طبیعی، برای حفظ حیات نوع بشر، عادت کرده‌ایم. اکنون این فرصت فراهم شده تا براساس همان ساختار برای تمام گونه‌های حیات بر روی زمین، کُد جدید بنویسیم. مهندسی زیستی، آینده‌ای را نوید می‌دهد تا در آن زیرساختی را تولید کنیم که از تمام زیرساخت‌های تا به‌امروز بشر، قدرتمندتر و پایدارتر باشد. ما در آستانۀ انقلاب صنعتی جدید و مهمی قرار داریم.

گفت‌وگوهایی که امروز درخصوص هوش مصنوعی داریم، نگرانی و خوش‌بینی بی‌دلیل، هیجان غیرمعمول درخصوص بازار احتمالی آن، عباراتی دربارۀ بی‌توجهی عمدی از سوی مقامات، نشان می‌دهد که به‌زودی همین گفت‌وگوها را درخصوص مهندسی زیستی نیز خواهیم داشت، حوزه‌ای که به دلیل جدید‌ بودن ویروس کرونا روزبه‌روز سرمایه‌گذاری فراوانی روی آن انجام می‌شود؛ در نتیجۀ دستاوردها و پیشرفت‌هایی که در واکسن mRNA حاصل شده، آزمایش‌های تشخیصی داخلی و پیشرفت دارویی ضدویروس به‌سرعت پیش می‌رود. اکنون زمان آن است تا در سطح آگاهی عمومی گفت‌وگو انجام شود. آن‌قدر فرصت نداریم تا زمان را از دست بدهیم.

هدف از نگارش این کتاب روشن است: اگر امروز بتوانیم افکار و راهبرد خود را در برابر مهندسی زیستی مشخص کنیم، برای چالش‌های فوری و بلندمدت حیات، که بر اثر تغییرات آب‌وهوایی به‌ وجود آمده است، سریع‌تر راه‌حل پیدا خواهیم کرد. می‌توانیم خود را از هم‌اکنون آماده کنیم تا در مقابل شیوع بعدی ویروسی که می‌سازیم آماده شویم. اگر برای انجام این اقدام منتظر بمانیم، ممکن است برای دارایی فکری و امنیت ملی و جنگ تجاری مهندسی زیستی با مشکل روبه‌رو شویم. باید اطمینان پیدا کنیم که پیشرفت در عرصۀ ژنتیک به بشریت کمک خواهد کرد و موجب آسیب‌های جبران‌ناپذیر نخواهد شد.

رمز و کُد آیندۀ ما امروز نوشته می‌شود. تشخیص این رمز و فهمیدن مفهوم آن همان‌جایی است که اساس و منشأ جدید بشریت شروع می‌شود. این کتاب دربارۀ حیات و موجودات زنده است و اینکه حیات چگونه شروع و چگونه رمزگذاری می‌شود؟ و نیز دربارۀ ابزارهایی است که به‌زودی امکان کنترل سرنوشت ژنتیک ما را در اختیار ما قرار می‌دهد. این کتاب دربارۀ حق تصمیم‌گیری درخصوص حیات و موجودات زنده است که با اصول علمی ‌و نیز رعایت اصول اخلاقی، انسانی و مذهبی همراه است. با توجه به سیستم‌های قدرتمند موجود، به چه‌کسانی اختیار می‌دهیم برای موجودات زنده برنامه‌ریزی کنند، شکل‌های جدیدی از موجودات را خلق کنند و حتی شکل‌های گذشته موجوداتی را که منقرض شده‌اند به عرصۀ حیات برگردانند؟ پاسخ به این سؤالات انسان‌ها را مجبور می‌کند تا تنش‌های اقتصادی، سیاسی و ژئوپلتیک یا جغرافیای سیاسی را حل کنند.