معرفی کتاب: هایکو؛ کوتاه‌ترین شعرهای عاشقانه‌ی جهان

2 سال پیش زمان مطالعه 5 دقیقه

«هایکو؛ کوتاه‌ترین شعرهای عاشقانه‌ی جهان» کتابی است به قلم حمید میگلی که انتشارات حمیدا آن را به چاپ رسانده است. هایکو یک قالب شعر ژاپنی‌ است که از سطرهای کوتاه و بدون قافیه ساخته شده است و تصاویر طبیعی را تداعی می‌کند.

هایکو شعری هفده هجایی ا‌ست که در سه سطر نوشته می‌شود. سطر اول و سوم هر کدام پنج هجا و سطر دوم هفت هجا دارند. هایکو نه وزن دارد و نه قافیه و آرایه‌های کلامی به‌ندرت در آن به کار می‌رود.

این قالب قدیمی شعر، به دلیل اندازه‌ی کوچک آن و همچنین علائم نگارشی و هجاهای دقیق مورد نیاز در سه سطر آن مشهور است.

تاریخ سرایش هایکو به ژاپن و قرن شانزدهم بازمی‌گردد و از نظر پیشینه‌ی ساختاری از دل شعرهای به‌هم‌پیوسته‌ی پنج سطری به نام رِنکو یا رِنگا برآمده است. سرانجام با ماتسوئو باشو (1644 تا 1694) شکل قطعی و پایدار خود را به دست آورد و از قرن نوزدهم به بعد به هایکو مشهور شد. از میان مشهورترین هایکوسرایان ژاپن می‌توان از ماتسوئو باشو، یُسا بوسن، کوبایاشی ایسا و ماسائوکا شیکی نام برد.

هایکو از بخش آغازین شعر بزرگ‌تر ژاپنی به نام رِنگا سرچشمه گرفت. هایکو در بند آغازین نوشته می‌شد و به عنوان هُککو شناخته می‌شد. با گذشت زمان، نویسندگان شروع به نوشتن این بندها به‌عنوان اشعار مستقل کردند. هایکو در پایان قرن نوزدهم توسط ماسائوکا شیکی، نویسنده‌ی ژاپنی، نام‌گذاری شد.

قالب شعری هایکو که اصالتاً ژاپنی ا‌ست، امروزه به‌قلم نویسندگان سراسر جهان نوشته می‌شود. هایکوهای انگلیسی و زبان‌های دیگر دارای سبک‌ها و سنت‌های خاص خود هستند، درحالی‌که هنوز جنبه‌هایی از قالب سنتی هایکو را در بر دارند. هایکوهای غیرژاپنی از نظر میزان پیروی از عناصر سنتی بسیار متفاوت هستند. جنبش اقلیت در هایکوهای مدرن ژاپنی، که اگیوارا سیسنسویی و شاگردانش از آن پشتیبانی می‌کنند، از سنت هفده اُن -واحدهای آوایی مشابه هجاها- متفاوت است و همچنین طبیعت را به‌عنوان موضوع در نظر نمی‌گیرد.

در زبان ژاپنی، هایکو به‌طور سنتی به‌صورت یک خط چاپ می‌شود، درحالی‌که هایکو در انگلیسی اغلب در سه خط نوشته می‌شود. چندین شکل دیگر از شعر ژاپنی مربوط به هایکو وجود دارد؛ برای نمونه، تانکا که قالبی آرام و مراقبه‌گونه است و بر جهان طبیعی و احساسات شاعر تمرکز دارد و همچنین دیگر قالب‌های شعری که شامل هایکو هستند، مانند هایبون که تلفیقی از هایکو و نثر و هایگا که مفهوم ژاپنی برای تصاویر ساده همراه با شعر است.

قالب شعر ژاپنی هایکو یا هُککو در نسخه‌های انگلیسی اغلب از سه سطر بدون قافیه‌ی «پنج، هفت، پنج» هجا تشکیل شده است. هایکو اغلب یک تصویر یا یک جفت تصویر دارد که به معنای نمایش ماهیت یک لحظه‌ی خاص در زمان است.

هایکو تا اوایل سال‌های دهه‌ی 1900 در ادبیات غربی رایج نشده بود. این شکل از هککوی ژاپنی، از بخش ابتدایی یک دنباله‌ی طولانی‌تر به نام رِنگا سرچشمه می‌گیرد. در این زمینه، هُککو با شروع فصل، اغلب با یک جفت تصویر فصلی، شعر طولانی‌تری را آغاز می‌کند. برخلاف بقیه‌ی دنباله‌های رِنگا که به‌صورت مشترک ساخته شده بود، هُککو را اغلب یک شاعر می‌نوشت که به‌تنهایی کار می‌کرد و بعدها به‌عنوان تمرین برای دانش‌آموزان استفاده شد. با گذشت زمان، از ارزش هککو قدردانی شد و به‌عنوان یک قالب شاعرانه مشخص شد و شاعرانی مانند باشو، بوسا و بوسن به‌طور رسمی به آن قدرت دادند.

شاعران ایرانی نیز بعدها به این قالب علاقه‌مند شدند و چند سالی ا‌ست که برخی از شاعران ایرانی، اشعاری را منتشر کرده و سعی دارند احساس و اندیشه‌ی خود را نه در قالب غزل، رباعی، قصیده، شعر نو یا قالب‌های مشابه، بلکه در قالبی جدید باعنوان هایکوی ایرانی بیان کنند. به نظر می‌رسد شعر امروز ایران نیز مانند دیگر کشورهای جهان تحت تأثیر این موج قرار گرفته است و هر روز شاهد انتشار اشعار مختلفی با نام هایکوی ایرانی هستیم.