غلامحسین ساعدی (1314-1364)، معروف به گوهرمراد، یکی از برجسته‌ترین چهره‌های ادبیات معاصر ایران است که با نگاهی عمیق به روان انسان و جامعه، آثاری ماندگار در حوزه‌های داستان، نمایشنامه و فیلمنامه خلق کرد. نوشته‌های او آینه‌ای از ترس، تنهایی، فقر و سرگشتگی انسان دربرابر ساختارهای سرکوبگر اجتماعی و سیاسی است. 
ساعدی در بیشتر آثار خود، به مضامینی مانند ترس، مرگ، فقر و انزوای انسانی می‌پردازد. او با نگاهی تلخ و گزنده، زندگیِ آدم‌هایی را روایت می‌کند که در چرخه‌ی بی‌پایان رنج و ناامیدی اسیر شده‌اند. 
در داستان‌های کوتاهی مانند عزاداران بَیَل و ترس و لرز، ترس به شکل‌های مختلف (ترس از مرگ، ترس از حکومت، ترس از آینده) نمایان می‌شود. شخصیت‌های او اغلب در فضایی پر از اضطراب زندگی می‌کنند، گویی همیشه خطری نامرئی در کمین است.
مرگ در آثار ساعدی گاهی رهایی است و گاهی تسلیم. در «آشغالدونی»، مرگ تنها راه فرار از فلاکت است. او مرگ را نه به‌ اسم یک رویداد ناگهانی، بلکه همچون فرآیندی تدریجی و گریزناپذیر به تصویر می‌کشد.

 

ساعدی به زندگی مردم فرودست، روستاییان و حاشیه‌نشینان شهری توجه ویژه‌ای دارد. در «گور و گهواره» و «دندیل»، فقر چنان گسترده است که انسان‌ها را به موجوداتی منفعل و بی‌اراده تبدیل کرده است.
ساعدی که خود تحصیلکرده‌ی روان‌پزشکی بود، با تسلط بی‌نظیری به عمق روان شخصیت‌هایش نفوذ می‌کرد. بسیاری از شخصیت‌های او دچار توهم، پارانویا یا اسکیزوفرنی هستند، مانند حاجی عبدو در «عزاداران بَیَل» که درگیر توهمات مرگ است. این شخصیت‌ها اغلب قربانی شرایط اجتماعی یا خانوادگی‌اند.
این نویسنده به کسانی توجه دارد که جامعه آن‌ها را نادیده گرفته: گداها، دیوانگان، روستاییان ورشکسته و... در «توپ»، سربازی که در جنگ زخمی شده، نماد انسان‌هایی است که نظام‌ها آن‌ها را فدا می‌کنند. 
فضاسازی در آثار غلامحسین ساعدی پرابهام و نمادین است؛ ساعدی با خلق فضاهای مه‌آلود، روستاهای خالی از سکنه و شهرهای پر از خطر، حس بیم و هراس را تقویت می‌کند:
الف)طبیعت به عنوان نماد ویرانی
ـ در ترس و لرز، جنگل نماد هراس ناشناخته است.
ـ در عزاداران بیل، روستای متروکه نشانگر فروپاشی یک جامعه است. 
ب)شهر زندانی مدرن
در داستان‌های شهری ساعدی، شهر مانند زندانی است که انسان‌ها در آن اسیرند.
ـ در «آشغالدونی»، تهرانِ دهه 40 با آلونک‌هایش، تصویری از فلاکت است.

 

ساعدی همچنین از گفتار محاوره‌ای و لهجه‌های محلی (مثل ترکی آذری) استفاده می‌کند تا شخصیت‌ها را واقعی‌تر نشان دهد. همچنین روایت او گاه خطی نیست و با پرش‌های زمانی، ابهام داستان را بیشتر می‌کند.  
این نویسنده تحت تأثیر فرانتس کافکا (در پرداختن به ترس و ابهام) و آنتوان چخوف (در ترسیم شخصیت‌های شکست‌خورده) بود. او همچنین از ادبیات فولکور ایران و نمایش‌های تعزیه الهام می‌گرفت و شرایط سیاسی ایران در دهه‌های 40 و 50 در آثارش بازتاب یافته است. 
همچنین نمایشنامه‌های او مانند چوب‌بدست‌های ورزیل و پانتومیم از پایه‌های تئاتر مدرن ایران هستند. 
درنهایت باید گفت ساعدی با نگاهی عمیقاً انسانی و انتقادی، تصویری فراموش‌نشدنی از جامعه‌ی ایران ترسیم کرد. او فقط یک نویسنده نبود، بلکه یک روانکاو اجتماعی بود که رنج‌های بشری را با بیانی هنرمندانه ثبت کرد. تأثیر او بر نویسندگان بعدی مانند رضا براهنی و هوشنگ گلشیری انکارناپذیر است. امروزه، آثار ساعدی همچنان تازه و تأمل‌برانگیز به نظر می‌رسند، زیرا ترس‌ها و دغدغه‌های انسان مدرن را بازتاب می‌دهند.