قصه‌ای که انتخاب می‌کنیم/ تغییر تجربه‌های زندگی با روایت‌درمانی
کتاب «قصه‌ای که انتخاب می‌کنیم» نوشته‌ی دیوید دِنبورو به همت نشر اطراف به چاپ رسیده است. همه می‌دانیم قرار نیست هیچ نسخه‌ی واحدی برای التیام زخم‌های گوناگون آدمی پیچیده شود. بااین‌حال، کمتر لحظه‌ای از زندگی ما می‌گذرد که ذهنمان درگیر یافتن راهی برای حل مشکلات کوچک و بزرگ فردی، اجتماعی و جهانی یا دست‌کم دوام آوردن در برابرشان نباشد. میل به بقا چنان در ذات بشر نهادینه است که در اوج ناامیدی هم از پا نمی‌نشیند. معمولاً فکر می‌کنیم هر راهی برای دستیابی به آرامش و رضایتِ نسبی به امتحانش می‌ارزد. از دردِدل‌های مادر و فرزندی یا دوستانه گرفته تا مراجعه به مشاور و روانکاو و روان‌پزشک.
کتاب «قصه‌ای که انتخاب می‌کنیم» از مجموعه‌ی کتاب‌های کاربردی در حوزه‌ی روایت‌درمانی است و می‌کوشد راهی برای تاب‌آوری در برابر مشکلات پیش پای مخاطب بگذارد. تئودور ساربین، متخصص روان‌شناسی اجتماعی و جرم‌شناسی و از نظریه‌پردازان مؤثر در شکل‌گیریِ نظریه‌ی نقش، روان‌شناسیِ روایی را حوزه‌ای از علم روان‌شناسی می‌داند که بر «سرشتِ قصه‌وار و حکایت‌شده‌ی خلق‌وخوی انسان» متمرکز است. پژوهشگران روایت‌درمانی مسائلی از این دست را بررسی می‌کنند: ذهن آدمی چگونه با ساختن قصه و شنیدن قصه‌ی دیگران تجربه‌های گوناگون را ثبت می‌کند؟ تجربه پدیده‌ای سوبژکتیو و ذهن‌محور است یا ابژکتیو و عینی؟ ساختار تجربه تا چه میزان متکی بر داستان است؟ تجربه‌ها و فعالیت‌های افراد چقدر بار معنایی دارند و ابزار انتقال این معانی قصه است یا مباحث منطقی و فرمول‌های قاعده‌مند؟ جروم اس برونر در نوشته‌هایش اشاره کرده است که هم قصه (فرم روایی تفکر) و هم فرمول‌های قاعده‌مند (فرم پارادایمی تفکر) در ضبط تجربه دخیل‌اند و نمی‌توان یکی را مهم‌تر از دیگری دانست. بااین‌حال، پژوهشگران روایت‌درمانی، مانند ساربین، نقش تفکر پارادایمی در نحوه‌ی درک و ثبت تجربه را کمتر از تأثیر تفکر روایی می‌دانند و از روایت به مثابه‌ی استعاره‌ای بنیادین بهره می‌برند که در بسیاری از نظریه‌پردازی‌های روان‌شناسیِ قرن گذشته جای استعاره‌های مکانیکی و قاعده‌مند را گرفته است. به نظر این افراد، تجربه پدیده‌ای است که به واسطه‌ی روایت در ذهن آدمی شکل می‌گیرد و فهمیده می‌شود. بنابراین، تغییر عوامل سازنده‌ی قصه‌های دخیل در این فرایند می‌تواند تجربه‌ای متفاوت را رقم بزند.
«قصه‌ای که انتخاب می‌کنیم» توضیح و تبیین نظریه‌های روان‌شناسی در حوزه‌ی روایت‌درمانی نیست. کتابی است مملو از قصه‌های واقعی و شنیدنیِ کسانی که توانسته‌اند از تجربه‌ای ناخوشایند گذر کنند، هویت و زندگی‌شان را از زیر سایه‌ی سنگین داستان‌های ساخته و پرداخته‌ی دیگران بیرون بکشند، خود را در چهارچوب قصه‌ای متفاوت درک و تعریف کنند و تاب‌آورتر از پیش با مشکلات بعدی مواجه شوند. این کتاب کتابی است الهام‌بخش برای کسانی که می‌خواهند برای گره‌گشایی از زندگی خود و دیگران، در عوض پیشنهادهایی خودساخته و نیازموده، گامی مبتنی بر پژوهش‌ها، کاربست‌ها و یافته‌های روایت‌درمانی بردارند.
دیوید دنبورو، استاد دانشگاه سیدنی استرالیا، سال‌ها همکار و شاگرد مایکل وایت، پدر روایت‌درمانی بوده است و علاوه بر تدریس دانشگاهی، در پژوهشکده‌های معتبر و مراکز مشاوره‌های روان‌درمانی مشغول کار است. هدف او از نوشتن کتاب قصه‌ای که انتخاب می‌کنیم آشنا کردن مخاطب با روش‌های گوناگون روایت‌درمانی است تا مخاطب بتواند راهکارهای ملهم از این روش‌ها را در زندگی روزمره‌اش به کار گیرد.
این کتاب می‌کوشد پرسش‌ها، ابزارها و ایده‌هایی را در اختیارمان بگذارد که با آن‌ها به خود و دیگران کمک کنیم و قصه‌های زندگی را از نو بخوانیم و بگوییم. قصه‌ها و راهکارهای کتاب راهی پیش پای خواننده می‌گذارند تا در رویدادهایی که معمولاً نادیده گرفته می‌شوند معانی تازه بیابد؛ رفتارهای درخشانی را که اغلب از نظر پنهان می‌مانند با نگاهی نو ببینند؛ از تجربه‌هایی که بیشتر اوقات کم‌ارزش شمرده می‌شوند به شناخت و مهارتی جدید برسد و در دل موقعیت‌هایی که پوچ و بی‌ثمر انگاشته می‌شوند راه‌حلی برای مشکلاتش پیدا کند.
«قصه‌ای که انتخاب می‌کنیم» راهنمایی گام‌به‌گام است که به زبان ساده برای کمک به افراد، خانواده‌ها و گروه‌های مختلف، خصوصاً نوجوانان نوشته شده تا بتوانند تجربه‌های ناخوشایند را در پرتوی نگاهی متفاوت به قصه‌های زندگی از سر بگذرانند، به تعریفی نو از هویتشان دست یابند و «با» قصه و «در» قصه‌ای زندگی کنند که خودشان برگزیده‌اند.
قسمتی از کتاب قصه‌ای که انتخاب می‌کنیم:
واکنش‌های افراد به تجربه‌های آسیب‌زا معمولاً فراموش می‌شوند. خاطره‌های واکنش به تروما عموماً از ذهن پاک می‌شوند چون این واکنش‌ها تمسخر شده‌اند. وقتی واکنشی پذیرفته و تأیید نمی‌شود، نمی‌توان آن را شناخت و از آن تقدیر کرد. مایکل وایت فرایند کشف و تصدیق واکنش‌های افراد به تروما را که بسیار رایج هستند، تبدیلِ خاطره‌های کمرنگ به خاطره‌های پررنگ می‌نامید. این موضوع به عدالت هم ربط دارد. تجلیل از واکنش کودکان و بزرگسالان به تروما اغلب نوعی تجلیل از واکنش به بی‌عدالتی است. شایسته است قدمی که کودک برای در امان نگه داشتنِ خواهر یا برادر کوچک‌ترش از تعرض بزرگسالان برمی‌دارد در خاطر بماند؛ نه فقط در خاطر خود کودک، بلکه در خاطر بقیه‌ی افراد جامعه. ولی اگر به‌یادآوریِ این واکنش‌ها سخت باشد باید چه کرد؟ پیش از هر چیز، باید تنوع واکنش‌های کودکان، نوجوانان و بزرگسالان به تروما را در نظر بگیریم. باید توجه کنیم که آن‌ها چگونه برای حفظ زندگی‌شان در شرایط خطرناک تلاش می‌کنند، چگونه در محیط‌های خطرناک حامی پیدا می‌کنند، چگونه قلمروهایی امن در مکان‌های ناامن به وجود می‌آورند، چگونه وقتی امیدها تضعیف می‌شوند، به احتمال تغییر امیدوار می‌مانند، چگونه حتی در شرایط تحقیرآمیز و خفت‌بار، از دیگران حمایت می‌کنند، چگونه حتی در شرایطِ منزوی‌کننده، با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند، چگونه از آسیب‌زدن به زندگی دیگران اجتناب می‌کنند، چگونه وقتی احتمال بهبودی کم است، از پیامدهای تروما بهبود می‌یابند و چگونه در شرایطی که به نپذیرفتن خود سوقشان می‌دهد، تا حدودی خودشان را می‌پذیرند.
واکنش‌های افراد به تروما معمولاً در کارهای کوچکشان مشاهده می‌شود. ما دنبال قدم‌های کوچک هستیم؛ رفتارهایی مثل غذا دادن به گربه‌ها، آب دادن به گیاهان، مطمئن شدن از این که برادر یا خواهرمان تمیز و سیر است. هریک از این رفتارها یا واکنش‌ها سرنخی از ارزش‌های فرد به ما می‌دهند؛ ارزش‌هایی مثل عشق، مسئولیت، مراقبت، وظیفه، ثبات و امثال این‌ها. باید در زندگی کسانی که می‌شناسیم و برایمان مهم‌اند، گوش به زنگ این واکنش‌های کوچک اما مهم باشیم. اگر کودک، نوجوان یا بزرگسالی را می‌شناسیم که اخیراً سختی یا ترومایی را تجربه کرده، می‌توانیم چند دقیقه‌ای را صرف موارد بالا کنیم و ببینیم کدام کار او را می‌شود واکنشی به تروما در نظر گرفت. آیا می‌توان ارزش‌های این فرد را تشخیص داد؟ اگر کسی برای محافظت از آنچه برایش مهم بوده به شیوه‌ای خاص رفتار کرده، می‌توان نامه‌ای کوتاه برای تأیید و تصدیق این رفتار به او نوشت و به روشنی گفت رفتارش چرا برای دیگران اهمیت دارد، چگونه می‌تواند الهام‌بخش باشد و با الهام از آن ممکن است چه قدم‌های کوچکی برداشته شود.
قصه‌ای که انتخاب می‌کنیم را حسنا مهرمحمدی ترجمه کرده و کتاب حاضر در ۲۴۰ صفحه رقعی با جلد نرم و قیمت ۶۸ هزار تومان چاپ و روانه کتابفروشی‌ها شده است.
