گردباد شور جنون (سبک هندی و احوال و اشعار کلیم کاشانی)

تفاوت فرهنگ سنتی هند و ایران نیز بر این تفاوت برداشت ایدئولوژیک گورکانیان و صفویان (که در این لحظۀ بخصوص ناشی از جبر تاریخی بود) دامن می‌زد. فرهنگ سنتی هند اصولاً فرهنگی صلح‌طلب و آرامش‌جوست. شاهان گورکانی معتقد بودند که تسلط بر رعیت بدون مدارا کردن با وی و آسان‌گیری و چشم‌پوشی از اعتقاداتش ممکن نیست. ولی «شاه طهماسب و شاه اسماعیل مکرر در حضور سفیران ترک یا مغول مخالفان مذهب شیعه را سیاست و عقوبت می‌کردند تا در آن سفیران تأثیر قوی بگذارند.» شاهان گورکانی معتقد بودند که اندیشۀ هر کس مربوط به خود اوست. «دولت مغول هند در آن ایام و سال‌ها بعد شاید تنها دولت مسلمانی بود که در قلمرو آن بدون آن که فشار خارجی در کار باشد اتباع غیرمسلمان هم از لحاظ حقوق با رعایای مسلمان مساوی محسوب می‌شدند.» خود اکبر از طایفۀ هندو زنی اختیار کرد و در مراسم قربانی و نیازی که زنش برای خدایان تقدیم کرد شرکت کرد. دربار مغول هند حتی بت‌پرستان را هم تحت حمایت خود گرفت، ولی حکومت صفوی، میر عماد خطاط بزرگ عصر خویش را به جرم سنی بودن کشت. حکیم ابوطالب تبریزی را به همین اتهام کشت. حیاتی گیلانی را به جرم نقطوی بودن واجب‌‌القتل دانست و او ناگزیر به هندوستان گریخت. غزالی مشهدی را به الحاد متهم کرد و او هم به هندوستان گریخت. مال و منال میر عبداللطیف قزوینی به دستور شاه طهماسب به همین اتهام ضبط شد و او از ترس جانش به هندوستان گریخت. ملا میرحیدر معمائی به اتهام هجو شاه عباس به زندان افتاد و از آنجا به هند گریخت. اوجی نطنزی به جرم آگاهی از علم اعداد و نجات کشته شد. ملا روحی همدانی به اتهام سرودن شعری زبانش بریده شد و این وضع چندان بالا گرفت که دامنگیر خود حاکمان و رایزنان صفوی نیز شد: شیخ بهایی به اتهام گرایشات عرفانی و به خاطر این بیت:
کاکل مشکین به دوش انداخته
وز نگاهی کار عالم ساخته
مورد طعن و لعن قرار گرفت.