استبداد شرقی

در سده‌های شانزدهم و هفدهم که به‌دنبال انقلاب تجاری و صنعتی، قدرت و بازرگانی اروپا به دورترین نقاط جهان گسترش یافت، شماری از مسافران و پژوهشگران غربی، به کشف اندیشه‌ای نائل شدند که با اکتشاف‌های جغرافیایی بزرگ این دوره قابل‌مقایسه است. آن‌ها با تأمل در تمدن‌های خاور نزدیک و هندوچین، در همه‌ی آن‌ها ترکیبی از ویژگی‌های نهادی مهم یافتند که نه در یونان و رم باستان پیدا می‌شد و نه در اروپای سده‌های میانه و نوین. اقتصاددانان کلاسیک با سخن گفتن از نوعی جامعه «شرقی» یا «آسیایی» سرانجام مفهومی برای این کشف پیدا کردند. آشکارترین جوهره‌ی مشترک این جوامع شرقی، قدرت استبدادی اقتدار سیاسی آن‌ها بود. بی‌گمان، حکومت‌های بیدادگر در اروپا نیز پیدا شدند؛ در واقع پیدایش سامان سرمایه‌دارانه در اروپا با ظهور دولت‌های مطلقه همراه بود، اما ناظران انتقادی، حکومت مطلقه‌ی شرقی را فراگیرتر و سرکوبگرتر از نمونه‌های غربی‌شان یافتند. به نظر آن‌ها، استبداد «آسیایی» شدیدترین صورت قدرت تام را باز می‌نمود.