صاحب شناسنامه 698 (تاملی در شعر و اندیشه ی فروغ فرخ زاد)

آیا می‌توان در مورد فروغ نیز از همین موضع منکرانه به قضاوت نشست؟ کمی دور می‌دانم. به ویژه با آن شتاب شگفت‌ناک و خیز بلندی که او از ابتدای سال چهل برداشته بود اگر زنده مانده بود شعر و نقد و داستان و سینما دست‌خوش تحولات جدید می‌‏شد و تصاویر شعری تازه و برش‌‏های مبتکرانه‏‌‌یی به‏‌‌وجود می‌‏‌آمد که پیش از او موجودی‌‏‌ات نیافته بود و دریغا که این‌‏ها نانوشته و ناسروده ماند. تصور کنید اگر هم‏‌زمان با فروغ فی‌ المثل برتولوچی _ هم او که مانند یک سینماگر معمولی به تهران آمد و با فروغ به گپ و گفت نشست _ نیز هیچ کاره‏‌‌ی ملک وجود خویش شده بود، فیلم‌‏های درخشان _ که نتیجه‏‌ی دوران میان سالی و پیری اوست _ هرگز خلق نمی‌‏شد. با شناختی که گرایش اجتماعی فروغ در سال‌‏های پایان زندگی‌اش داریم بی‌‏شک اگر او زنده مانده بود کار و بارش به ساواک کشیده می‌شد و ای‌‌‏بسا پلیس”حافظ امنیت مردم” با فروغ همان می‌‌کرد که با ساعدی کرد! چشمه‏‌ی خلاقیت‌‏اش را سیمان می‌گرفت! در عرصه‏‌‌ی سیاست و نظریه‏‌‌پردازی سیاسی، به مفهوم رهایی‌‏‌بخش آن، هستند _ یا بودند _ بزرگانی که حسرت مرگ‏‌شان را فقط با این جمله می‏‌توان بیان کرد: ای کاش نمرده بودند! و دق‌‏دلی جوان‌‏مرگی‌‏شان را و فقدان دردناک و تاثیرگذارشان را این‌‏گونه، می‏‌توان جبران که نه، واگویه کرد: ای کاش دست‏‌کم یکی دو دهه‌‌‏ی دیگر نیز می‌‏زیستند. می‌‏زیستند تا به نیازهای نظری و عملی روزگار خود پاسخ می‏‌گفتند. چهره‏‌‌ی بی‏‌مانند و استثنایی لنین (1924-1870) بر تارک این دریغا گویی می‏‌نشیند. سیمای گرامی آنتونیو گرامشی (1937-1891) و رزا لوکزامبورگ (1919-1870) _ که هر دو قربانی جنایات فاشیسم ایتالیا و آلمان شدند- در همین آلبوم جا می‏‌گیرد. بارها گفته‌‌‏ایم و نوشته‌‌‏ایم که اگر لنین زنده مانده بود می‏‌توانست بدیلی دیگر در برابر عوارض مخرب نپ و صنعتی‌سازی و عروج مجدد بورژوازی روسیه طراحی کند.