
معرفی کتاب: فریدا
کتاب فریدا نوشتهی هایدن هررا یکی از مهمترین و معتبرترین زندگینامههایی است که تاکنون دربارهی زندگی و آثار هنرمند مکزیکی، فریدا کالو نوشته شده است. کتابی که نشر ثالث آن را به چاپ رسانده است.
هررا در این اثر، هم زندگی شخصی و هنری فریدا را روایت میکند و هم تصویری روشن از زمینههای اجتماعی، تاریخی و فرهنگی مکزیک در نیمهی اول قرن بیستم ارائه میدهد. همین تلفیق میان روایت فردی و بستر تاریخی باعث شده که فریدا بیش از یک زندگینامهی صرف باشد و تبدیل به متنی مرجع در مطالعات هنر و فرهنگ معاصر گردد.
هررا کتاب را با روایت تولد و کودکی فریدا در سال 1907 در کویوآکان، حومهی مکزیکوسیتی آغاز میکند. او در خانوادهای با ریشههای مختلط فرهنگی به دنیا آمد؛ پدرش، گیلرمو کالو، مهاجری آلمانی بود که به عکاسی روی آورده بود و مادرش، ماتیلده کالدرون، زنی کاتولیک و اهل بومیان مکزیک. این ترکیبِ تبار اروپایی و سرزمین بومی، بعدها در هویت و آثار هنری فریدا بازتاب یافت؛ او همواره میان دو جهان زیسته بود: جهانی مدرن و اروپاییشده و جهانی ریشهدار در سنتها و باورهای محلی مکزیک.
هایدن هررا
فریدا کودکیِ پر از بیماری را گذراند. او در شش سالگی به فلج اطفال مبتلا شد که پای راستش را برای همیشه ضعیف کرد و از همان دوران با لقب «فریدا چوبی» مورد تمسخر همکلاسیها قرار گرفت؛ اما همین تجربههای اولیه از رنج و طردشدگی، بعدها به نیرویی خلاق در زندگی و هنر او بدل شدند. هررا با جزئیات نشان میدهد که چگونه کودکی دشوار و بیماریهای جسمی به ساختن روحیهای سرسخت، خیالپرداز و پرشور در فریدا کمک کرد.
یکی از نقاط عطف زندگی فریدا که هررا با دقت روایت میکند، تصادف وحشتناک سال 1925 است. فریدا در آن زمان نوجوانی هفده ساله بود و پس از تحصیل در مدرسهی ملی مقدماتی، رؤیای پزشک شدن در سر داشت. او همراه با دوستش سوار اتوبوسی شد که با یک تراموا برخورد کرد. در این حادثه، میلهای آهنی بدن او را شکافت و صدمات شدیدی به ستون فقرات، لگن، دندهها و پاهایش وارد شد.
این واقعه آغاز دورهای طولانی از رنجهای جسمی و بستری شدنهای مکرر در بیمارستان بود. هررا شرح میدهد که چگونه فریدا در ماههای نخست پس از تصادف، بهدلیل ناتوانی از حرکت، به نقاشی پناه برد. خانوادهاش برای او تختی با آینه و سهپایهای ویژه ساختند تا بتواند درازکش نقاشی کند. اینجا بود که نخستین جرقههای جدی هنر در وجود او زده شد و نقاشی از یک سرگرمی به ضرورتی برای زنده ماندن بدل شد.
هررا توضیح میدهد که نقاشیهای اولیه فریدا بیشتر پرترههایی از خودش یا اطرافیان بود. او از همان ابتدا به خودنگارهپردازی علاقه نشان داد؛ شاید بهدلیل آنکه بدنش میدان اصلی رنج و تجربههای زیستهاش بود. این خودنگارهها فقط ثبت تصویر نبودند؛ بلکه شیوهای برای بازاندیشی در هویت، بدن و عواطف او به شمار میرفتند.
نکتهی مهمی که کتاب بر آن تأکید میکند، نگاه خاص فریدا به هنر است. برخلاف بسیاری از نقاشان همعصرش، او بهدنبال سبکهای پرزرق و برق اروپایی نبود. او از یکسو تحت تأثیر سوررئالیسم قرار داشت، اما هرگز خود را سوررئالیست نمیدانست؛ زیرا به باور او نقاشیهایش نه از خیال، بلکه از واقعیتهای عینی زندگیاش سرچشمه میگرفت. جملهی معروفش «من رؤیا را نمیکشم، واقعیت خودم را نقاشی میکنم» بهخوبی فلسفهی هنری او را بیان میکند.
قسمتی از کتاب فریدا:
بیمارستان هنری فورد نخستین نقاشی فریدا بر صفحهی فلزی است، نخستین ساختهی دست اوست که به لحاظ سبک، مضمون و مقیاس آشکارا به تقلید از نقاشیهای نذری مکزیک نقاشی شده است. این نقاشی میتواند ایدهی ریورا هم بوده باشد که فریدا سقط جنین خود را به همان شیوهای به ثبت برساند که شمایلی مقدس، فاجعهای را به تصویر میکشد که قربانی از آن جان سالم به در برده است. به هر صورت، از آغاز 1932، قالب مهمترین منبع سبک سادهشدهی فریداست، و حتی درحالیکه نقاشیهای او از سادگی کمتر و واقعگرایی بیشتری برخوردار میشد، اما شمایل محرابی مقدس همچنان یکی از قالبهای اصلی باقی ماند.
در اکثر شمایلهای مقدس ـ مریم باکره، مسیح، یا یک قدیس ـ که بیماران، مجروحان، یا شخصی را که به گونهای دیگر در معرض خطر قرار داشته است نجات میدهند، در آسمانی محصور در هالهای از تودههای ابر پدیدار میشوند. نوشتهای اهدایی داستان کامل گرفتاری را با ذکر اسم، تاریخ و مکان بازگو میکند و به شرح مداخلهی معجزهآسا میپردازد، و سپاس اهداکننده را نشان میدهد؛ اما با اینکه شمایلهای فریدا در بر دارندهی هیچیک از این عناصر نیستند (همچنان که ریورا زمانی نوشت: شمایلهای فریدا نه به شمایلهای مقدس میمانند و نه به هیچچیز یا هیچکس دیگری... زیرا او بهطور همزمان بیرون و درون خودش و دنیا را نقاشی میکند) و با اینکه این همه جایگزین مضامین نمادهای معلق معمول در تصاویر مقدس میشود، اما آمیزهای از واقعیت و خیال در این نقاشی و بسیاری دیگر از آثار فریدا کالو بسیار شبیه شمایل مقدس هستند.