از دریچه تاریخ ایران؛ شخصیت‌های تاثیرگذار در تاریخ ایران- میرزا کوچک‌خان جنگلی
میرزا یونس استادسرایی که بعدها به نام میرزا کوچک‌خان جنگلی و سردار جنگل شهرت پیدا کرد، در سال 1257 هجری خورشیدی در استادسرای رشت متولد شد. او که در خانواده‌ای مذهبی پرورش یافته بود، در ابتدا تحصیلات خود در حوزه‌ی دین را در رشت آغاز کرد و در ادامه به «مدرسه‌ی محمودیه» تهران رفت. این‌طور انتظار می‌رفت که یونس امام جماعت یا مجتهدی توانمند شود، اما دست روزگار حوادثی را رقم زد که سرنوشتش را به سمت‌وسویی دیگر کشاند؛ از عبا و عمامه به تفنگ و فشنگ...
در اسناد تاریخی میرزا را مردی متفکر، کم‌سخن اما اهل لطیفه، عدالت‌طلب، سنجیده و متین توصیف کرده‌اند. فردی خوش‌بنیه با چهره‌ای بشاش اما پرجذبه که برای حق‌طلبی از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کرد و از همان دوران طلبگی صریح‌اللهجه بود.
میرزا کوچک‌خان جنگلی
میرزا از جمله مبارزان مشروطه بود که «مجمع روحانیون» را تشکیل داده و نقشی فعال در فتح قزوین و تهران و مبارزه با قزاق‌ها و نیروهای استبداد ایفا کرد. او که در فتنه‌ها و جنگ‌هایی همچون ترکمن صحرا و شورش شاهسون حضور داشت، در یکی از نبردها زخمی شد و برای مداوا به خارج از کشور فرستاده شد؛ هرچند که قرائن نشان می‌دهد محمدعلیشاه دستور قتل او را صادر کرده بوده تا او را طعمه دریا کند، اما کاپیتان کشتی‌ای که میرزا را با خود حمل می‌کرد مردی درست‌کار بود که از این عمل سر باز زد و بنابراین پس از مداوای سردار جنگل، در بادکوبه و تفلیس، او به وطن برگشت، هم‌زمان با غائله‌ی محمدعلیشاه در گمش تپه.
میرزا که علت عقب‌افتادگی ایران را ناآگاهی مردم می‌دانست، در حد توان خود برای تاسیس مدارس و گسترش تعلیمات و معرفت عمومی تلاش کرد.
او در دوره‌‌ای می‌زیست که بیگانگان از شمال و جنوب در صدد دست‌درازی به ایران بودند و از آنجاکه دخالت روس و انگلیس تمامی نداشت و دولت مرکزی برای حفاظت از سرزمین ناتوان شده بود، با هم‌فکرانی چون احسان‌الله‌خان دوستدار و دکتر حشمت «هیئت اتحاد اسلام» را شکل دادند و با هدف مقاومت در برابر اجنبی به جنگل گیلان کوچ کردند، به سال 1293. این سرآغازی برای نهضت جنگل بود. که اکثریت اعضای آن هرچند بسیار میهن‌پرست بودند، اما در حیطه‌ی سیاست دانش چندانی نداشتند و شاید علت بسیاری از مسائلی که با آن مواجه بودند همین سادگی و بی‌ریایی بود. جنبشی مردمی، ترکیبی از نیروهای مذهبی، روشنفکر، و حتی عده‌ای چپ‌گرا، که هدفش را آزادی، استقلال، عدالت، و مقابله با اشغالگران می‌دانست.
عضویت در جنگل در ابتدا با سخت‌گیری‌های بالایی همراه بود تا مبادا نیروهایی که باعث کارشکنی در امور نهضت می‌شوند به آن راه پیدا کنند و در واقع افرادی جانباز و شجاع در آن فعالیت داشتند، اما بعدها افرادی به آن راه یافتند که اتحاد و پیشروی نهضت را خدشه‌دار کردند.
میرزا کوچک‌خان و دکتر حشمت
جنبش جنگل علاوه بر مقابله با بیگانگان روس و انگلیس و درگیری با قزاق‌های خان‌های محلی در اصلاحات اجتماعی نیز کوشید و برای ترویج دانش عمومی، آشنایی با فرهنگ و ادبیات ایران و تربیت نیروهای نظامی برای تامین امنیت گام‌هایی برداشت. انتشار روزنامه‌ی جنگل که 39 شماره از آن بیرون آمد از دیگر اقدامات این نهضت بود.
جنگلی‌ها مرام‌نامه‌ای داشتند که در آن به تساوی حقوق زن و مرد، حق تحصیل رایگان، درمان رایگان، آزادی فکر و عقیده و اجتماعات و کلام و... توجه شده بود.
یکی از درخشان‌ترین تجربه‌های تاریخ معاصر ایران، اعلام «جمهوری شورایی گیلان» به رهبری میرزا کوچک‌خان بود. این جمهوری در سال ۱۹۲۰ (۱۲۹۹ خورشیدی)، هم‌زمان با انقلاب بلشویکی روسیه، تشکیل شد و میرزا نقش صدر آن را ایفا کرد؛ رویدادی بی‌نظیر که تجربه حیات سیاسی مستقل در ایران به حساب می‌آمد.
اما این تجربه، تداوم نیافت؛ تضاد آراء میان میرزا و گروه‌های کمونیستی، کمبود منابع، فشار دولت مرکزی ایران (با کمک انگلیس و نیروهای قزاق) و اختلافات داخلی منجر به فروپاشی جمهوری گیلان شد.
گروهی از سران جنگل
جنگلی‌ها پس از هفت سال مبارزه در راه دستیابی به اهداف خود و پیروزی‌ها و شکست‌هایی که با آن مواجه شدند، با خیانت برخی یاران و قدرت گرفتن نیروهای دولتی به حمایت انگلیسی‌ها سقوط کردند. با‌این‌حال میرزا از مبارزه دست بر نداشت و با برخی یارانش به کوه‌های تالش عقب‌نشینی کرد. در ابتدای آذرماه ۱۳۰۰، میان برف و سرمای شدیدی گرفتار شد. همراه وفادارش، «گائوک»، بر اثر سرما از بین رفت و میرزا نیز در همان روزها درگذشت.
پس از مرگش، جسد او به دست سردار سالار شجاع افتاد و سر از بدنش جدا شد. گفته‌اند سر او برای مدتی در تهران نگه داشته شد تا نهایتا به آرامگاه حسن‌آباد و سپس به قطعه‌ای در گورستان سلیمان‌داراب رشت منتقل و در کنار یارانش دفن شد.
اگرچه نهضت جنگل با رهبری میرزا شکست نظامی خورد، اما آثار و پیامش زنده ماند:
روحیه‌ی استقلال‌طلبانه: مبارزه علیه قدرت‌های بیگانه و تکیه بر اتحاد ملی و مردمی.
تجربه‌ی نظامی و اداری مردمی: ایجاد مدارس، سازماندهی محلی، و انتشار مطبوعات.
همزیستی آراء دینی و سیاسی: میرزا تلاش کرد میان دین، آزادی و استقلال سیاسی پیوندی برقرار کند.
امروزه، نهضت جنگل و میرزا کوچک‌خان نماد مقاومت و وطن‌پرستی در ایران‌اند. آرامگاه او در رشت، بنایی با سبک معماری معاصر است که در دهه‌ی ۱۳۸۰ از سوی مردم تأمین اعتبار شد و اکنون به یادمانی ملی تبدیل شده است.
منابع:
کتاب میلاد زخم نشر اختران
کتاب سردار جنگل نشر جاویدان
سایت ویکی فقه
گردآوری:
ریحانه کردی
