از دریچه تاریخ ایران؛ شخصیت‌های تاثیرگذار در تاریخ ایران-پرویز مشکاتیان
«به‌هرحال مردم ایران همیشه برای ما عزیز بوده‌اند. شاید من تنها کسی باشم که هیچ‌وقت آهنگ رفتن از اینجا را نکردم من در بدترین شرایط اجتماعی و زیستی و خانوادگی ماندم. من ایرانی‌ها را دوست دارم و انسان‌های باهوش و بالغی می‌دانم. گاهی این بلوغ، بلیغ می‌شود در کسانی مثل شاملو، اخوان، شفیعی کدکنی، پروین اعتصامی، شهریار، سیمین دانشور، سیمین بهبهانی، محمدرضا شجریان، عباس کیاستمی، بهرام بیضایی و... این مردم در درازمدت اشتباه نمی‌کنند و ستاره‌های‌شان را درست بر می‌گزینند...»
آوای مهر آیین: استاد مشکاتیان
در بیست‌وچهارم اردیبهشت سال 1334، نیشابور باری دیگر پذیرای یکی از نوابغ فرهنگی ایران‌زمین شد، پرویز مشکاتیان، آهنگساز، موسیقی‌دان، نوازنده‌ی نامدار موسیقی، استاد دانشگاه و پژوهشگری توانمند که جامعه‌ی موسیقی ایران را دگرگون کرد. او که در خانواده‌ای هنرمند و هنردوست به دنیا آمد، برخلاف بسیاری از هم‌دوره‌ای‌های خود این فرصت را داشت تا از همان ابتدا با موسیقی در تماس باشد و نزد پدر خود ساز سنتور را آموزش ببیند. مشکاتیان خیلی زود در موسیقی بالید و مشق آن را از پدر آموخت. نخستین تجربه‌ی موسیقیایی مشکاتیان در دوران دانش‌آموزی، در گردهمایی دانش‌آموزان مدرسه‌ی معزی نیشابور بود.
مشکاتیان که همواره در مسابقات دوران مدرسه جزء بهترین‌ها بود، پس از فراغت از دبیرستان وارد دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد و از محضر اساتیدی چون نورعلی‌خان برومند، دکتر داریوش صفوت، دکتر محمدتقی مسعودیه، عبدالله‌خان دوامی، سعید هرمزی و یوسف فروتن بهره برد. هرچند مشکاتیان بیشتر با سنتور شناخته می‌شود، اما اجرای سه‌تار توسط او در آلبوم «سر عشق» نشان از تبحرش در سه‌تار نیز دارد. او یکی از اساتید پرورش‌یافته در مرکز حفظ و اشاعه‌ی موسیقی، که در دهه‌ی پنجاه به اهتمام نورعلی‌خان برومند و داریوش صفوت تاسیس شد، و از بنیان‌گذاران گروه «عارف» است، این نام را با پیشنهاد هوشنگ ابتهاج، سایه، از اسم عارف قزوینی وام گرفتند. گروه عارف در رادیو تشکیل شد و در «گلچین هفته» اجرا داشت. مشکاتیان پس از استعفا از رادیو و تلوزیون به‌دلیل کشتار 17 شهریور با همراهی چند تن از موسیقی‌دانان، موسسه‌ی فرهنگی و هنری «چاووش» را بنیان کرد؛ سرپرستی گروه و استادی رشته‌ی سنتور این موسسه بر عهده‌ی ایشان بود. این موسسه را به‌دلیل همراهی و ارتباط گسترده با مردم در سال 1359 مهروموم کردند؛ در چاووش به ساخت و پرداخت سرودهایی که با ضرباهنگ و خواسته‌های مردم هم‌خوانی داشت می‌پرداختند به‌طوری که در تجمع‌ها و راهپیمایی‌های دانشجویی آن‌ها را دسته‌جمعی می‌خواندند. با تعطیلی چاووش، مشکاتیان فعالیتش در گروه عارف را ادامه داد، این گروه دامنه‌ی کاری خود را گسترده کرد و همه‌ی آن‌هایی که در آن حضور داشتند به جایگاهی شایسته در موسیقی رسیدند. فعالیت مشکاتیان در گروه عارف تاثیر درخور توجهی در معرفی موسیقی ایرانی در خارج از مرزهای ایران به‌ویژه اروپا و آمریکا داشت.
ازجمله افرادی که مشکاتیان با او همکاری مشترک داشت، محمدرضا شجریان است؛ شاید شاخص‌ترین کارهای این دو هنرمند، کارهای مشترکشان باشد. ازدواج پرویز مشکاتیان، با افسانه شجریان، دختر استاد شجریان به تولد دو فرزند، آوا و آیلین مشکاتیان، منجر شد، اما در نهایت این ازدواج در دهه‌ی 1370 به جدایی ختم شد و همین اتفاق همکاری میان دو هنرمند را تحت تاثیر قرار داد. مشکاتیان درباره‌ی استاد شجریان، پس از جدایی از افسانه شجریان، این‌گونه گفته است که با شجریان بسیار نزدیک بوده و ایشان را دوست داشته و دوست دارد و خواهد داشت. زیرا که در کارش یگانه است و پهلوان بلامنازع آواز ایران است. اما ازآنجاکه در رابطه‌ی آن‌ها تغییراتی ایجاد شده و اخلاق و عاطفه‌ی انسان‌ها را نمی‌شود دستکاری کرد، حتی با وجود شرایط همکاری، دیگر آن را نخواهد پذیرفت.
پرویز مشکاتیان را مردی با جمیع هنرها دانسته‌اند؛ آهنگ‌سازی، تصنیف‌سازی و نوازندگی تنها گوشه‌ای از قدرت اوست. او در ادبیات و فلسفه نیز حرفی برای گفتن داشته و در ایجاد پیوند میان شعر و موسیقی از قدرت فراوانی برخوردار بوده؛ موسیقی را با شعر شاعرانی چون حافظ، سعدی، مولانا و خواجوی کرمانی تا اخوان ثالث، شفیعی کدکنی، سایه و... پیوند داده است. شاید نقطه‌ی عطف زندگی حرفه‌ای مشکاتیان آغاز فعالیت‌هایش در مرکز حفظ و اشاعه‌ی موسیقی سنتی ایران باشد که از اواخر دهه‌ی پنجاه با هدف آموزش، احیا و رواج سنت‌های موسیقی ایرانی به وسیله‌ی نورعلی خان برومند و داریوش صفوت، تاسیس شد. انتشار قطعاتی فاخر و شکل‌گیری دورانی طلایی در موسیقی ایران ازجمله ثمرات این فعالیت‌هاست.
از افتخارات ملی و بین‌المللی که استاد مشکاتیان به آن دست یافت می‌توان به کسب مقام نخست رشته‌ی سنتور و جایگاه ممتاز در ردیف نوازی آزمون موسیقیِ باربد، دریافت لوح تقدیر از یک عمر فعالیت هنری از استاد محمدرضا شجریان به‌عنوان رئیس شورای عالی خانه‌ی موسیقی، دستیابی به رتبه‌ی نخست فستیوال جهانی موسیقی روح زمین در کشور انگلستان و همچنین رتبه‌ی نخست فستیوال جهانی موسیقی صدای روح کشور ایتالیا اشاره کرد.
پرویز مشکاتیان که از نوابغ موسیقی این سرزمین بود، مدت زیادی فرصت زیست نیافت؛ هرچند در همین فرصت اندک آنچنان خوش درخشید که نامش را در تاریخ هنر ایران جاودانه کرد. ایشان در سال 1388 پیش از اینکه بتواند 55سالگی را تجربه کند بر اثر نارسایی قلبی دنیا را ترک کرد. پیکر مشکاتیان را از مقابل تالار وحدت تشییع کردند و پس از آن نیز مراسم تشییع پیکر استاد در زادگاهشان، شهر نیشابور، از مقابل اداره‌ی فرهنگ و ارشاد و با حضور هنرمندانی چون حسین علیزاده، همایون شجریان، کیوان ساکت، شروین مهاجر، علی رستمیان و... برگزار شد. ایشان در محوطه‌ی بیرونی باغ عطار و در جوار عطار نیشابوری آرام گرفته‌اند.
منابع:
کتاب آوای مهر آیین نشر مروارید
سایت Wikipedia.org
گردآوری:
ریحانه کردی
