کاظم برگنیسی؛ احیاگر خاموش میراث مکتوب فارسی و کاوشگر ژرفای ادبیات کهن
کاظم برگنیسی متولد 10 شهریورماه سال 1335 در خرمشهر، نویسنده، پژوهشگر، مترجم، محقق و مصحح آثار سِتُرگ و کهن ادبیات فارسی است. برگنیسی کودکی و نوجوانیاش را در شهر خرمشهر سپری کرد. ایام دانشجویی اما برایش دوران پُر تلاطمی بود. او در رشتهی مهندسی برق دانشگاه پلیتکنیک تهران قبول شد؛ اما در جریان فعالیتهای سیاسی، در سالهای میانی دههی 50 خورشیدی به زندان افتاد. پس از آن و در پیِ آزادی، از ادامهی تحصیل در دانشگاه نیز منع شد و این درحالی بود که سه سال رشتهی مهندسی برق را در آن دانشگاه گذرانده بود.
مجموع این رخدادها، مسیر زندگی شخصی و فکری برگنیسی را تغییر داد؛ وی در مسیر تحقیق و پژوهش گام نهاد و برای شروع به ترجمه روی آورد و چند اثر کوتاه ترجمه کرد. ترجمهی فرهنگ پنج زبانه لغات فلسفی و اجتماعی با همراهی و همکاری صادق سجادی این مسیر فکری را برای او ویژهتر کرد و این آغاز جریانی بود که در نهایت، به تصحیحهای درخشان او از متون کهن ادبیات فارسی رسید.
برگنیسی به معنای دقیق کلمه مصحح است؛ پژوهشگری که کارش نه بازنویسی ساده متون کهن، بلکه احیای آنها بر پایه اصول علمی، زبانشناختی و تاریخی است. در روزگاری که توجه عمومی بیشتر به تولید متنهای تازه معطوف است، برگنیسی مسیر دشوارتری را برگزید: بازگرداندن صدای اصیل گذشته به گوش امروز.
علاقهی برگنیسی به متون کهن از سالها و ایام تحصیل شکل گرفت؛ زمانی که آشنایی با شعر و نثر کلاسیک، او را متوجه فاصله عمیق میان نسخههای موجود و آنچه احتمالاً نویسندگان و شاعران اصلی در ذهن داشتهاند کرد. همین فاصله، انگیزه اصلی او برای ورود به حوزه تصحیح متون شد.
کاظم برگنیسی
برگنیسی در مسیر حرفهای خود، به جای پراکندگی موضوعی، تمرکز آگاهانهای بر ادبیات کهن فارسی داشته است. به اعتقاد او، این متنها یا به درستی خوانده نشدهاند و یا به سبب دشواری زبان و ساختار، از دایره توجه بیرون ماندهاند. همین نگاه سبب شده که تصحیحهای او اغلب با نوعی کشف دوباره همراه باشند؛ گویی متن از زیر لایههای غُبار زمان بیرون کشیده میشود و حیاتی تازه مییابد.
یکی از ویژگیهای برجستهی کار کاظم برگنیسی، پایبندی سختگیرانه به اصول تصحیح انتقادی است. او نسخهها را نه صرفاً بر اساس قدمت، بلکه باتوجه به نسبتهای تبارشناختی، ویژگیهای زبانی، خطاهای کاتبان و زمینه تاریخی بررسی میکند. در تصحیحهای او، انتخاب نسخهی اساس، همواره با استدلال روشن همراه است و اختلاف نسخهها با دقت و شفافیت گزارش میشود. این رویکرد، آثار او را به منابعی قابلاعتماد برای پژوهشگران بدل کرده است؛ آثاری که میتوان بر پایه آنها تحلیلهای ادبی، تاریخی و زبانی انجام داد.
ادبیات کهن فارسی که برگنیسی به تصحیح آنها پرداخته، واجد ویژگیهایی است که او بهخوبی آنها را شناسایی و برجسته کرده است. نخستین ویژگی، زبان چندلایه و سیال این متون است. بسیاری از آثار کهن در دورههایی نوشته شدهاند که زبان فارسی در حال گذار و تثبیت بوده و ازاینرو، ترکیبی از عناصر کهن، میانه و نو را در خود دارند. برگنیسی با تسلط بر تاریخ زبان فارسی، توانسته این لایهها را از هم تفکیک کند و مانع از آن شود که مصحح ناخواسته زبان متن را به ذائقه امروز نزدیک کند.
مجموعهکتابهای کتابخانه ادبیات فارسی
از منظر ساختار ادبی نیز، متونی که برگنیسی تصحیح کرده اغلب دارای نظمی پیچیدهاند؛ نظمی که حاصل سنتهای بلاغی خاص زمان خود است. او با پرهیز از تحمیل الگوهای امروزی، اجازه میدهد ساختار اصلی متن حفظ شود، حتی اگر در نگاه نخست نامانوس به نظر برسد. این وفاداری به ساختار، یکی از دلایل اهمیت کار اوست، زیرا نشان میدهد که ادبیات کهن را باید در منطق درونی خودش فهمید، نه با معیارهای امروزین.
کاظم برگنیسی همچنین به نقش مصحح به عنوان واسطهای فروتن میان گذشته و حال باور دارد. در کار او، مصحح هرگز جای مولف نمینشیند. اعرابگذاریها، حاشیهها و توضیحات، هرچند دقیق و گسترده، همواره در خدمت متناند، نه در رقابت با آن. این رویکرد اخلاقی در تصحیح، از ویژگیهای کمتر دیدهشده اما بسیار ارزشمند آثار اوست. خواننده در مواجهه با تصحیحهای برگنیسی، احساس نمیکند که با تفسیری تحمیلی روبهروست، بلکه با متنی مواجه است که امکان تفسیر را برایش فراهم میکند.
در مجموع، جایگاه کاظم برگنیسی در ادبیات معاصر ایران، جایگاه پژوهشگری است که به جای افزودن بر حجم تولیدات، به عمق و اصالت آنها اندیشیده است. او نشان داده که تصحیح متون کهن نه کاری حاشیهای، بلکه فعالیتی بنیادی در حفظ و فهم هویت فرهنگی است. ویژگیهای ممتازی که او در ادبیات کهن فارسی برجسته کرده-از چندلایگی زبانی و پیوندهای فرهنگی گرفته تا ساختارهای بلاغی خاص-سبب شده که این متون بار دیگر امکان گفتوگو با انسانِ امروز را پیدا کنند.
برای خرید عناوین کتابخانه ادبیات فارسی به تصحیح کاظمبرگنیسی کلیک کنید.
برای مشاهده ویدئوی معرفی کتابخانه ادبیات فارسی به تصحیح کاظم برگنیسی کلیک کنید.
