معرفی کتاب: مراقبهی ذن و طریقت هنرهای رزمی
«مراقبهی ذن و طریقت هنرهای رزمی» اثری برجسته از استاد ذن ژاپنی تیسن دشیمارو است که تلاشی ژرف در جهت پیوند میان آموزههای ذن بودیسم و هنرهای رزمی به شمار میآید. این کتاب نهتنها برای رزمیکاران، بلکه برای هر فردی که در پی درک عمیقتری از ذهن، بدن و مسیر رشد معنوی است، منبعی ارزشمند به شمار میرود. دشیمارو در این اثر بهوضوح نشان میدهد که هنرهای رزمی اصیل، فقط بر مهارت فیزیکی تکیه ندارند، بلکه ریشهای ژرف در فلسفه، روان و معنویت دارند. او نشان میدهد که چگونه سنتهای رزمی شرق با آموزههای ذن در هم تنیدهاند، بهطوریکه هر تکنیک فیزیکی، تجلی یک اصل ذهنی و روحی است.
دشیمارو این اثر را نه بهعنوان یک راهنمای فنی برای یادگیری حرکات رزمی، بلکه بهمثابه یک سفر درونی و بیدار باش معنوی ارائه میدهد. او به خواننده یادآور میشود که پیروزی در میدان نبرد، چیزی جز پیروزی بر خود نیست. این کتاب بر اهمیت ذهنی آرام، هوشیار و تمرکزیافته تأکید دارد. درواقع، جوهرهی هنرهای رزمی در نگاه دشیمارو در «واکنش بیواکنش» نهفته است؛ نوعی آمادگی ذهنی برای پذیرش لحظهی اکنون بدون واکنشهای احساسی، ترس یا تکبر.
یکی از مباحث کلیدی کتاب، اهمیت زازن یا مراقبهی نشسته است. دشیمارو این تکنیک ذن را اساس پرورش نیروی درونی میداند. او تأکید دارد که بدون تمرین مراقبه، ذهن یک رزمیکار دچار پراکندگی و ناپایداری خواهد بود. بهزعم او، مراقبه به هنرجو کمک میکند تا به وحدت میان ذهن، تن و تنفس دست یابد و این وحدت است که اساس واکنشهای بینقص و هماهنگ در میدان مبارزه را شکل میدهد. زازن، در نگاه دشیمارو، تمرینی برای زیستن در لحظهی حال است؛ حالتی از ذهن که در آن گذشته و آینده محو میشوند و تنها آنچه اکنون وجود دارد، به رسمیت شناخته میشود.
در ادامه، کتاب به نقش مربی یا استاد میپردازد. دشیمارو برخلاف نگاه مدرن به آموزش، استاد را نه صرفاً یک آموزشدهنده تکنیک، بلکه راهنمایی روحانی میداند که باید در پرتو تجربه و تمرین، شاگرد را به بینش، فروتنی و ادراک برساند. رابطه استاد و شاگرد، رابطهای آیینی، پر از احترام و صداقت است. دشیمارو با تأکید بر فرهنگ سنتی ژاپن، یادآور میشود که شاگرد باید با قلبی پاک و پذیرنده به استاد اعتماد کند؛ نه برای کسب مهارتهای نمایشی، بلکه برای دست یافتن به هارا، یعنی مرکز وجود.
نکتهی مهمی که در سراسر کتاب دیده میشود، هشدار دشیمارو دربرابر تجاری شدن هنرهای رزمی است. او با نگاهی انتقادی به تحولات قرن بیستم، مینویسد که بسیاری از سبکها و مکاتب رزمی به کالایی برای نمایش، قدرتطلبی یا پولدرآوردن تبدیل شدهاند. تمرینکاران بسیاری هستند که به جای تمرکز بر رشد درونی، تنها در پی مدال، کمربند یا افتخارند. دشیمارو دربرابر این انحراف، بر بازگشت به سنتهای ذن، مراقبه و فروتنی تأکید دارد. از نظر او، هنرجوی واقعی رزمی، باید همچون راهب، خود را وقف تمرین، سکوت و فهم حقیقت وجود کند.
کتاب همچنین به بررسی تاریخی و فرهنگی پیدایش برخی از هنرهای رزمی میپردازد. دشیمارو به رابطه میان ذن و شمشیرزنی ژاپنی، کاراته، جودو و کندو اشاره میکند. او نشان میدهد که چگونه ساموراییها، برای دست یافتن به مهارت و آرامش در میدان نبرد، به تمرین مراقبه و اصول ذن روی میآوردند. این تاریخچه، نشانگر آن است که در قلب هنرهای رزمی سنتی، نوعی جهانبینی عارفانه و سکوتمحور نهفته بوده است، نه خشونت یا ستیزهجویی.
در جمعبندی، کتاب مراقبهی ذن و طریقت هنرهای رزمی اثری کمنظیر در ادبیات ترکیبی ذن و هنرهای رزمی است. این کتاب مخاطب را به تفکری عمیق دربارهی ماهیت تمرین، هدف از مبارزه و اهمیت رشد درونی دعوت میکند. دشیمارو با زبان ساده اما نافذ، مخاطب غربی را با روح پنهان در پس حرکات رزمی آشنا میسازد و نشان میدهد که سکوت، تمرکز، مراقبه و فروتنی بخش جداییناپذیر هر مسیر رزمی اصیل هستند.
این کتاب برای کسانی که هنرهای رزمی را بهعنوان راهی برای رشد روحی و ذهنی میبینند، اثری بیبدیل است.
قسمتی از کتاب مراقبهی ذن و طریقت هنرهای رزمی:
در هریک از هنرهای رزمی ـ مانند جودو، کندو، تیراندازی و غیره ـ روشها و فنون ویژهای وجود دارد. در ذن تمرکز بر طرز استفاده استقرار بدن هم یک فن به حساب میآید. هر چند آموزش و فراگیری فنون برای جودوکاران از اهمیت زیادی برخوردار است، جودوکاری که به جز فن چیزی دیگر نیاموخته باشد، قهرمان یا پهلوان واقعی به حساب نمیآید. در ورزشهای رزمی، فراگیری فنون وقت زیادی را به خود اختصاص میدهد و معمولاً ده یا بیست سال طول میکشد؛ ولی بالاخره حالت ذهنی و هشیاری پیشی میگیرد و این وضعیت در تیراندازی با وضوح بیشتری به چشم میخورد.
پل ارتباط بین تن و فکر، روح و وضعیت جسمانی، تفکر و فن، تنفس است. به کمک تنفس، انرژی برای بدن تهیه و تأمین میشود. کی انرژی است و این کلمهی دو حرفی در بدنهی واژهی آیکیدو به چشم میخورد. در هنرهای رزمی یا بودو سه جزء مهم وجود دارد که نقشی اساسی به عهده دارند: فن (واسا)، فعالیت (کی) و بالاخره فکر یا روح (شین). از طریق ذاذن این امکان فراهم میشود تا بین فکر و تنفس تعادل برقرار کنیم. در جریان مبارزه و در میدان نبرد، رسیدن به تعادل تنفسی مقدور نیست؛ زیرا در این حالت فعالیت جسمی بسیار زیاد است.
فردی که برای اولینبار به ذاذن میپردازد، البته با دشواریهای زیادی روبهرو میشود ولی پس از مدتی وضعیت درست جسمی، رفتار مناسب، تفکر صحیح و تنفس بهآسانی با یکدیگر به حالت تعادل درمیآیند. در آغاز کار برای استقرار در وضعیت درست، باید بهصورتی آگاهانه و صبورانه اقدام کرد. این کار خیلی راحت صورت میگیرد. کافی است به طرزی صحیح ـ حالتی شبیه به وضعیت لوتوس در یوگا ـ بنشینید و پس از آن بر طرز تنفس ـ که بهآرامی میآید و میرود ـ تمرکز کنید؛ ولی پس از چند سال تمرین، دیگر بهآسانی میتوانید به صورت غیرآگاهانه هم تمرکز کنید.
قرار گرفتن در وضعیت ذاذن بهسرعت آثار و خواص دلانگیز خود را ظاهر میکند، درحالیکه در بودو (هنرهای رزمی) این پیامدهای نیکو حداقل پس از چهار یا پنج سال پدید میآیند. این مدت تقریباً معادل با زمانی است که فرد به دانِ سه دست مییابد. در ذاذن استقرار در وضعیت مناسب از همان آغاز موجب پیدایش امکان تمرکز بر هر چیزی به غیر از واسا میشود.