فلسفهی رواقی و هنر شادکامی/ حکمت عملی برای زندگی امروز
کتابِ «فلسفهی رواقی و هنر شادکامی» نوشتهی دونالد رابرتسون را نشر مهرگان خرد به چاپ رسانده است. فلسفهی رواقی ازجمله مکاتب فلسفی باستانی است که در دو دههی اخیر دوباره مورد توجه گسترده قرار گرفته است. در جهانی که سرشار از اضطرابهای اجتماعی، فشارهای شغلی، ناامنی اقتصادی و تغییرات غیرقابل پیشبینی است، آموزههای رواقیون باستانی همچنان طنینانداز هستند و راهی برای زندگی متعادلتر، آرامتر و معنادارتر پیشنهاد میدهند. یکی از آثاری که در این زمینه جایگاهی ویژه پیدا کرده، همین کتابِ «فلسفهی رواقی و هنر شادکامی»، نوشتهی دونالد رابرتسون، است. این کتاب، در زمرهی آثار کاربردی و آموزشی قرار دارد و بهعنوان یک راهنمای خودآموز طراحی شده است تا خواننده بتواند اصول رواقی را نه فقط بهصورت نظری، بلکه در عمل و در زندگی روزمره به کار گیرد.
دونالد رابرتسون، رواندرمانگر و پژوهشگر برجستهی اسکاتلندی، با ترکیب دانش روانشناسی مدرن و فلسفه باستانی، بهویژه رواقیگری، توانسته است اثری خلق کند که هم برای علاقهمندان به فلسفه جذاب باشد و هم برای کسانی که در پی بهبود کیفیت زندگی و یافتن آرامش ذهنی هستند، کاربرد عملی داشته باشد. کتاب او پلی است میان آموزههای مارکوس اورلیوس، اپیکتتوس و سنکا با روشهای علمی روانشناسی معاصر همچون شناختدرمانی.
دونالد رابرتسون پیش از نگارش این کتاب، سالها در زمینهی رواندرمانی شناختی ـ رفتاری فعالیت کرده است. او با مطالعهی متون رواقی دریافت که بسیاری از تکنیکهای مورد استفاده در درمانهای مدرن، ریشه در همین فلسفهی باستانی دارند. ازهمینرو، او در آثار مختلف خود کوشیده است نشان دهد چگونه آموزههای رواقی میتوانند بهعنوان یک ابزار عملی در مقابله با مشکلات روانی، اضطراب، افسردگی و بیمعنایی زندگی معاصر به کار گرفته شوند.
دونالد رابرتسون
رابرتسون در آغاز کتاب توضیح میدهد که رواقیگری صرفاً یک فلسفهی نظری نیست، بلکه نوعی هنر زندگی است. رواقیون باور داشتند که هدف اصلی زندگی، دستیابی به آرامش و سعادت درونی است، نه دنبال کردن ثروت، شهرت یا لذتهای گذرا. برای آنان، خوشبختی در زیستن براساس فضیلت و خرد است. رابرتسون خواننده را با چهرههای برجستهی رواقیگری آشنا میکند: اپیکتتوس، بردهای آزادشده که آموزههایش بهصورت شفاهی منتقل شد، سنکا، فیلسوف و سیاستمدار رومی، و مارکوس اورلیوس، امپراتوری که تأملاتش همچنان الهامبخش است.
از نظر رواقیون، فضیلت ـ شامل خرد، شجاعت، عدالت و خویشتنداری ـ تنها خیر حقیقی است. ثروت یا قدرت ممکن است ارزش داشته باشند، اما ذاتاً خوب نیستند و تنها در صورتی ارزشمند میشوند که در خدمت فضیلت باشند. رابرتسون این ایده را به زبان ساده توضیح میدهد و نشان میدهد چگونه میتوان فضیلت را بهعنوان راهنمای تصمیمگیری در زندگی معاصر به کار بست.
یکی از جذابترین بخشهای کتاب به مسئلهی هیجانات اختصاص دارد. رواقیون باور داشتند که احساسات منفی نتیجهی قضاوتهای نادرست ما هستند. برای مثال، خشم ناشی از این باور است که کسی عمداً به ما آسیب زده است. اگر قضاوت خود را تغییر دهیم، شدت هیجان نیز کاهش مییابد.
از ویژگیهای ممتاز این کتاب، وجود تمرینهای کاربردی است. برای نمونه:
ـ نوشتن دفترچهی روزانه با الهام از تأملات مارکوس اورلیوس.
ـ تصور بدترین سناریو برای کاهش ترس و اضطراب.
ـ تمرین در پذیرش شرایط خارج از کنترل.
ـ بازنگری روزانه در رفتارها و تصمیمها برای تقویت فضیلت.
این تمرینها کتاب را از یک اثر صرفاً نظری به یک راهنمای عملی بدل کرده است.
کتاب با زبانی ساده، روان و آموزشی نوشته شده است. مخاطب نیازی به دانش فلسفی پیشین ندارد. رابرتسون مفاهیم را با مثالهای ملموس، داستانهای تاریخی و تمرینهای عملی توضیح میدهد. این ویژگی سبب شده است که کتاب هم برای علاقهمندان به فلسفه و هم برای کسانی که به دنبال راهنمایی برای زندگی روزمره هستند، جذاب باشد.
قسمتی از کتاب فلسفهی رواقی و هنر شادکامی:
رواقیون اذعان داشتند که احساسات با یک حرکت غیرارادی اولیهی روح آغاز میشود، یک واکنش بازتابی عاطفی که ما واقعاً نمیتوانیم آن را کنترل کنیم. سنکا درواقع توضیح میدهد که هیچ چیزی که ذهن را بهطور خودبهخود، بدون رضایت ارادی آن بیدار کند، نمیتوان به معنای رواقی «احساس» نامید. برافروختگی، اشک، تغییرات در تنفس و غیره، صرفاً واکنشهای عاطفی انعکاسی به برخی تصورات هستند تا احساسات تمامعیار و بنابراین رواقیون آنها را احساسات اولیه نامیدند. هنگامیکه اتفاق میافتادند، رواقی چارهای جز پذیرش آنها بهعنوان احساسات خارج از کنترل مستقیم خود ندارد، اما او میتواند تصمیم بگیرد که آنها را بیشتر تداوم ندهد. برای مثال، سنکا در تسلی خود به پولیبیوس که در غم ازدستدادن برادرش بود، مینویسد:
«طبیعت از ما اندوه میخواهد، درحالیکه بیشتر از این نتیجه غرور است؛ اما هرگز از تو نمیخواهم که اصلاً غصه نخوری.»
عقل ما را به سمت پاسخی متعادل راهنمایی میکند که نشانهی عاطفهی طبیعی است تا ذهن نامتعادل، و به واکنشهای احساسی خودکار ما اجازه میدهد تا مسیر خود را طی کنند، بدون اینکه تصمیم بگیریم بهطور بیمارگونه روی رویدادها نشخوار کنیم. او میافزاید:
«بگذارید اشکهایتان جاری شود، اما بگذارید آنها نیز متوقف شوند، بگذارید عمیقترین آهها از سینه شما کشیده شود، اما بگذارید آنها نیز پایانی پیدا کنند.»
فلسفهی رواقی و هنر شادکامی را مرتضی براتی ترجمه کرده و کتاب حاضر در 302 صفحهی رقعی و با جلد نرم چاپ و روانهی کتابفروشیها شده است.