جام زرین/ نخستین رمان استادِ قصهگویی
کتاب «جام زرین» نوشتهی جان استاینبک به همت نشر افق به چاپ رسیده است. جام زرین، نخستین رمان جان استاینبک است که برخلاف آثار بعدی او، مانند «خوشههای خشم» یا «موشها و آدمها»، یک داستان تاریخی ـ تخیلی است که زندگی هنری مورگان، دزد دریایی افسانهای قرن هفدهم را روایت میکند. استاینبک در این رمان، رؤیاهای جاهطلبی، عشق و خشونت را با نثری شاعرانه و نمادین به تصویر میکشد.
داستان با کودکی هنری مورگان در ولز شروع میشود. او پسر یک کشاورز فقیر است؛ اما روحیهای ماجراجو و آرزوهایی بزرگ دارد. پدرش امیدوار است او به کشاورزی ادامه دهد، اما هنری تحت تأثیر داستانهای ماجراجویانه، بهدنبال ثروت و شهرت است. او با پیوستن به یک کشتی تجاری، به جامائیکا میرود و وارد دنیای دزدان دریایی میشود.
هنری بهسرعت در میان دزدان دریایی رشد میکند. هوش، جسارت و بیرحمی او باعث میشود به کاپیتان تبدیل شود. او در حملات متعدد به کشتیهای اسپانیایی، شهرت و ثروت زیادی به دست میآورد؛ اما هدف نهایی او تصرفِ جام زرین است و جام زریننما دیگر شهر پاناماست که بهعنوان ثروتمندترین شهر دنیا شناخته میشد.
پس از غارت پاناما، هنری به جای یک قهرمان، به چهرهای منفور تبدیل میشود. دولت انگلیس برای حفظ روابط با اسپانیا او را دستگیر میکند، اما بعداً عفو شده و حتی به مقام فرمانداری جامائیکا میرسد! اما در این جایگاه، او دیگر آن ماجراجوی جوان نیست؛ مردی است که به ثروت و قدرت رسیده، اما روحش خالی شده است. در پایان، هنری به این نتیجه میرسد که تمام تلاشهایش برای رسیدن به جام زرین پوچ بوده است.
برخلاف آثار واقعگرایانهی بعدی استاینبک، این کتاب پر از توصیفات خیالانگیز و نمادین است. نویسنده در این اثر از چهرهی تاریخی هنری مورگان استفاده میکند اما آن را با داستانپردازی خود ترکیب میکند.
هرچند جام زرین به اندازهی دیگر آثار استاینبک مشهور نشد، اما پایهای برای سبک او بود. این کتاب نشاندهندهی علاقهی او به انسانهای فرودست، رؤیاها و شکستهاست. همچنین، نخستین گام او در بررسی روانشناسی قدرت و ثروت بود که بعدها در «خوشههای خشم» به اوج خود رسید.
قسمتی از رمان جام زرین نوشتهی جان استاینبک:
وقتی هنری مورگان به زمرهی دزدان دریایی پیوست، نامهای درخشان و چشمگیر بسیاری در امتداد ساحل دارین و جزیرههای سرسبز کارائیب به شهرت رسیده بودند. در میخانههای تورتوگا، حکایت هزاران گنج یافته و به باد رفته، کشتیهای بینقص تسخیرشده و به قعر نشسته، شمشهای طلا و نقرهی زیر عرشهها دهانبهدهان نقل میشدند.
انجمن برادران آزاد از زمان پییر کبیر رشد کرده و به گروهی مخوف بدل شده بودند و گروهی کوچک از شکارچیان از دل جنگلهای هیسپانیولا برخاستند و معاون دریاسالار ناوگان آنها را، سوار بر کانو، به دام انداختند. فرانسه و بریتانیا و هلند این جزایر را خلوتگاه مناسبی برای تبهکاران و مجرمان خود یافته بودند و سالیان سال، دستهدسته بار انسانهای بیاهمیت خود را در کارائیب خالی میکردند. دورانی، در این کشورهای ریشهدار، هر فردی را که نمیتوانست تصویر و توصیفی خوب و نجیب از خود ارائه دهد، بهزور در یکی از این کشتیها میچپاندند و میفرستادندش به کارائیب تا اسیر و بردهی مرد دیگری باشد که به اندازهی کافی به خاطرش پول میدهد. و وقتی موعد قرارداد بردگیشان سرمیرسید، تفنگی میدزدیدند برای جنگ و چپاول و خود را به اسپانیا میرساندند که البته تعجبی هم نداشت؛ اسپانیا کشوری کاتولیک و ثروتمند بود، درحالیکه مردان پروتستان فرانسوی و لوترانها و حامیان کلیسای انگلستان فقیر و درمانده و رهاشده بودند. نبردشان مقدس بود. اسپانیا گنجینههای جهان را در گوشهای برای خودش پنهان کرده بود و اگر مسکینی بینوا از لای در دست داخل میبرد و سکهای به چنگ میآورد، مگر چه ضرری داشت؟ به جز اسپانیا، به کی برمیخورد مگر؟ بیتردید انگلستان و فرانسه و هلند که اعتنای چندانی نداشتند. گاه حتی به دزدان دریایی مأموریت و اختیار و وسایل میدادند تا به آراگون و کاستیل هجوم ببرند؛ با این حساب، ممکن بود به مردی بر بخوری که ده سال پیش از این بهعنوان زندانی به کارائیب فرستاده شده و امروز، «به لطف و مرحمت پادشاه»، به لقب ناخدایی رسیده.
فرانسه صلاح این فرزندان نافرمان و سرکش خود را میخواست، چراکه هزار و دویست زن به تورتوگا فرستاد تا همسر دزدان دریایی شوند. البته هر هزار و دویست نفرشان، به محض اینکه پایشان به خشکی رسید، سراغ شغلی بسیار پردرآمدتر از همسری رفتند و فرانسه هم کاری از دستش برنمیآمد.
این دزدان دریایی از زمانی اسم و رسمی یافته بودند که چیزی جز شکارچیان دام نبودند. روشی برای دوداندود کردن گوشت بود، با سوزاندن تکههای کوچک چربی و گوشت در آتش. با این کار، گوشت باب دندان میشد و دودی. اسمش را گذاشته بودند بوکان و بوکانیر هم نامی بود که دزدان دریایی برای خود برگزیده بودند.
اما پس از مدتی، این شکارچیان محتاط و در گروههای کوچک از پناهگاه خود بیرون زدند، بعد دستهها و گروهها تشکیل شدند و بعدتر، نوبت به ناوگانهای کامل رسید با هشت ده کشتی. و سرانجام، هزاران نفر در تورتوگا جمع شدند و از آن نقطهی امن به پهلوگاه اسپانیا هجوم بردند.
جام زرین را ثمین نبیپور ترجمه کرده و کتاب حاضر در 302 صفحهی رقعی و با جلد نرم چاپ و روانهی کتابفروشیها شده است.