خفاش بودن چگونه است؟

«خفاش بودن چگونه است؟» از توماس نیگل، یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین نوشته‌ها در فلسفه‌ی ذهن است. نیگل در این متن کوتاه و درخشان، پرسشی بنیادین مطرح می‌کند: آگاهی چیست و چه تفاوتی با شناخت علمی دارد؟ او برای پاسخ‌دادن، از مثال خفاش استفاده می‌کند - موجودی که شیوه‌ی ادراک و زندگی‌اش با انسان کاملا متفاوت است. ما می‌توانیم به‌طور علمی بدانیم خفاش‌ها چگونه با استفاده از پژواک‌سازی (Echo Location) جهت‌یابی می‌کنند، مغزشان چگونه کار می‌کند و چه واکنش‌هایی نشان می‌دهند؛ اما حتی با داشتن تمام این اطلاعات، نمی‌توانیم بفهمیم "چه حسی دارد که خفاش باشیم" - یعنی تجربه‌ی درونی خود خفاش را هرگز نمی‌توانیم لمس کنیم. نیگل از این مثال نتیجه می‌گیرد که علم فیزیکی، هرچند در توضیح رفتار و ساختار مغز موفق است، اما نمی‌تواند "تجربه‌ی ذهنی" یا "حس درونی بودن" را توضیح دهد. او این ویژگی را ذهنیت یا کیفیت درونی تجربه می‌نامد. از نظر او، هر موجود آگاه، جهانی ذهنی دارد که فقط خودش می‌تواند آن را تجربه کند. این دیدگاه راه را برای شکل‌گیری یکی از مهم‌ترین مباحث فلسفه‌ی معاصر باز کرد: مسئله‌ی سخت‌آگاهی --یعنی اینکه چرا و چگونه فرایندهای مادی مغز به تجربه‌ی شخصی منجر می‌شوند. «خفاش بودن چگونه است؟» متنی است کوتاه اما ژرف، که ما را وادار می‌کند درباره‌ی مرزهای علم، ذهن و فهم انسانی دوباره بیندیشیم.