شیوه های داستان پردازی در هزار و یک شب

ابن‌النّدیم از اثری فارسی با نام هزار افسانه یاد می‌کند که خود آن را به عربی «هزار داستان» ترجمه کرده است. وی ریشۀ این عنوان را با بیان اجمالیِ داستانی تبیین می‌کند که چارچوب بیرونی کلّ این مجموعه را تشکیل می‌دهد: «پادشاهی بود خون‌آشام که هر شب با زنی ازدواج می‌کند و پس از آنکه شب را با او می‌گذرانید، وی را می‌کشت و این کار عادت او شده بود.» تا اینکه بنابر خلاصۀ داستانی که ابن‌النّدیم باز می‌گوید، «با دختری ازدواج کرد که خون شاهان در رگهایش جاری بود و از هوش و زیرکی بهرۀ کافی داشت.» در الفهرست نام این دختر شهرآزاد آمده و ابن‌النّدیم توضیح می‌دهد که وی هر شب برای همسر خود قصه‌ای می‌گفت، اما همیشه دقت می‌کرد که هنگام سپیده‌دم آن را ناتمام بگذارد و اتمام آن را به شب دیگر وعده کند، و به این ترتیب پادشاه کشتن او را به تعویق می‌افکند. مسعودی، تاریخ‌نگار قرن چهارم/دهم هجری نیز از هزار افسانه نام می‌برد و خاطرنشان می‌کند با آنکه عنوان فارسی کتاب به معنای «هزار داستان» است، این مجموعۀ داستانی در ترجمۀ عربی در میان مردم به الف لیله و لیله یعنی «هزار شب» شهرت یافته بود. ابت اشاره می‌کند که این عنوان عامیه بر اهمیت شبانه بودن زمان حوادث در این مجموعه داستان تأکید دارد، و نیز سنّت «اسمار» یا «داستانهای شبانه».