فلسفه نیچه

نیچه به تمایزی شهره است که میان اخلاق ارباب و اخلاق برده گذاشت. آنچه اغلب مغفول مانده این دیدگاه نیچه است که هم اخلاق ارباب و هم اخلاق برده پسمانده‌های بدوی فرهنگ بشریِ پست‌ترند. تقابل اخلاق اربابان و اخلاق بردگان را باید در راهی که به فرهنگ والاتر می‌رسد رها کرد و رفت. این دو نوع اخلاق انسانی‌اند، زیاده انسانی‌اند و «باید بر آن‌ها چیره شد.» اخلاق ارباب ساخته‌وپرداختۀ حکمرانان است. حکمرانان تعیین می‌کنند چه اموری خوب است. مهم‌تر از همه اینکه، حکمرانان خود را آفرینندۀ ارزش‌ها و قوانین می‌پندارند. آن‌ها به خود می‌بالند؛ حکمران‌اند که محترم‌ا‌ند، حکمرانان‌اند که به عهد خود وفا می‌کنند و دروغ نمی‌گویند. اربابان خود را مصداق خوب و بردگان را مصداق بد می‌دانند. نیچه می‌گوید بد با شرّ یکی نیست. بد یعنی نفرت‌انگیز، بزدل، انتقام‌جو، اعتمادناپذیر، کژکردار. اخلاق ارباب خُلقِ قدرت مالامال است. بیش و پیش از هر چیز، خُلق خویشتن‌داری و خودفرمانفرمایی است. ارباب کسی است که بر احساسات و هیجانات خود مسلط است. اربابی همواره با چیرگی بر خویش و نه چیرگی بر دیگران شروع می‌شود. اربابان یکدیگر را محترم می‌شمارند و به دیگرانی که بداقبال‌ترند کمک می‌کنند و این کمک‌کردنشان از سر ترحم نیست بلکه بدین سبب کمک می‌کنند که کمک‌کردن همان اِبراز قدرت است. اربابان خسیس و ناخن‌خشک نیستند، سخاوتمندند. اربابان می‌بخشند، چراکه بسیار دارند و از بیشتر داشتن نمی‌هراسند. اربابان یکدیگر را محترم می‌شمارند اما فرودستانِ اجتماعی‌شان را محترم نمی‌شمارند. اخلاقِ اربابان، خُلقِ فضیلت است، خُلق تقلا برای شایستگی، خُلقِ خواست بهترین بودن. ارباب هنگامی که رنجی می‌کشد رنجه نمی‌شود: آن را تاب می‌آورد. اربابان از دشمنانشان بیزار نیستند چراکه به دشمنانشان احترام می‌گذارند و تکریمشان می‌کنند. اربابان خرسندند و انتقام‌جو. پاداش می‌دهند و تلافی می‌کنند. اخلاق بردگان با اخلاق اربابان فرق دارد. اخلاق بردگان اخلاق ترحم است، اخلاق دلسوزیِ زادۀ ترس از رنجه‌شدن. اخلاق بردگان در بزدلی و تزلزل ریشه دارد. نیچه می‌گوید در برده از خودداری خبری نیست.