سیر رباعی

کتاب سیر رباعی به کوشش دکتر سیروس شمیسا پژوهشی همه‌جانبه در خصوص قالب شعری رباعی است. این کتاب چندین وجه دارد یکی اینکه به تاریخ پیدایش رباعی می‌پردازد و دو روایت تاریخی را ذکر می‌کند. یکی از این روایت‌ها برمی‌گردد به عبور رودکی از کوی و برزنی و مواجهه‌اش با بچه‌هایی که با گردوهایی در دست بازی می‌کردند و وقتی یکی از آن گردوها به سمت گودال کوچکی که حفر کردند می‌غلتید، این مصرع را بیان می‌کردند: غلتان‌غلتان همی رود تا لب گو. که رودکی از این وزن و ریتم استقلال کرد و سپس در این وزن اشعاری سرود. روایت دیگر که نیز شبیه به همین روایت ذکر شده است و به لیث‌صفاری برمی‌گردد‌. در کنه هر دو روایت مصرعی که در چند سطر قبل آوردیم ذکر می‌شود. نکته‌ی حائز اهمیت این است که گویی رباعی و وزن رباعی برگرفته شده از زبان و آهنگ مردم کوچه و بازار بوده است و به همین دلیل این قالب شعری بیش از هر قالب دیگر، محمل بیان عقاید و احساسات و دل‌مشغولی‌های توده‌ی مردم بوده است که دکتر شمیسا در کتاب پیش رو چنین نکاتی را مورد پژوهش تاریخی نیز قرار داده است. وجه دیگر این کتاب نوعی دیرینه‌شناسی محتوایی و معنایی است در خصوص قالب رباعی. می‌دانیم که شاعری چون خیام، چکیده‌ی تمام تفکرات خود را در این قالب به بیان درآورده است و به همین دلیل شهرتی جهانی نیز کسب کرده است. محتوا و مضامین اصلی این شاعر، نگرش‌های وجودشناسانه و یا به تعبیر معاصر اگزیستانسیال است. اما باید مد نظر داشت که علاوه‌بر مفاهیم فلسفی، قالب رباعی مضامین سیاسی و اجتماعی و عاطفی هر دورانی را در خود جای می‌دهد.‌ از دیگر وجوه کتاب در دست، پرداختن به ارتباط توده‌ای و مردمی با این قالب شعری است.