کتاب‌های زرد و سیاه برای همه؛ داستان شکل‌گیری مجموعه کتاب‌های دامیز از انتشارات وایلی
وقتی در اوایل دهه‌ی 1990 میلادی نخستین کتاب از مجموعه‌ی دامیز با جلد زرد و سیاه معروفش منتشر شد، شاید هیچ‌کس تصور نمی‌کرد که این پروژه‌ی کوچک به یکی از مشهورترین برندهای نشر در جهان بدل شود. امروزه مجموعه‌ی دامیز شامل هزاران عنوان در حوزه‌های گوناگون از کامپیوتر و فناوری تا آشپزی، موسیقی، فلسفه، ورزش، اقتصاد و حتی روان‌شناسی است. این مجموعه توانسته است با زبان ساده، طنز ملایم و ساختار آموزشی منظم، دروازه‌ی ورود میلیون‌ها نفر به موضوعاتی باشد که شاید در نگاه نخست پیچیده به نظر می‌رسیدند. اما سؤال اصلی اینجاست: ایده‌ی چنین مجموعه‌ای از کجا آمد؟ چرا عنوان دامیز (به معنای آدم‌های ساده‌دل یا نابلد) انتخاب شد؟ و چگونه یک ناشر توانست از دل این ایده، امپراتوری بزرگی در حوزه‌ی آموزش عمومی بسازد؟
دهه‌ی 1980 و اوایل 1990 میلادی مصادف با اوج‌گیری رایانه‌های شخصی بود. شرکت‌هایی مانند IBM،Apple و بعدتر Microsoft رایانه‌ها را وارد خانه‌ها و دفاتر کار کردند؛ اما مشکل اساسی وجود داشت: مردم عادی که هیچ زمینه‌ی تخصصی در علوم کامپیوتر نداشتند، هنگام کار با این ابزارهای جدید با حجم عظیمی از اصطلاحات فنی، دستورالعمل‌های پیچیده و راهنماهای خشک روبه‌رو می‌شدند.
در آن زمان، کتاب‌های آموزشی موجود بیشتر برای متخصصان نوشته می‌شدند و زبانشان پر از اصطلاحات تخصصی بود. کاربری که تازه اولین رایانه‌ی خانگی خود را خریده بود، برای مثال برای فهمیدن نحوه‌ی نصب نرم‌افزار یا اتصال به اینترنت، در میان صفحات سنگین و پر از جداول و دستورات فنی سردرگم می‌شد. جامعه نیازمند کتابی بود که بدون تحقیر یا پیچیدگی، مطالب را ساده، سرراست و قابل‌فهم توضیح دهد.
اینجا بود که ایده‌ی «کتاب برای تازه‌کارها» شکل گرفت. درواقع، خلئی در بازار وجود داشت: منبعی که زبان مردم عادی را با مفاهیم تخصصی پیوند بزند.
ایده‌ی اولیه به یکی از ویراستاران و نویسندگان حوزه‌ی فناوری بازمی‌گردد. در اواخر دهه‌ی 1980، دن گیکمن، نویسنده و علاقه‌مند به آموزش کامپیوتر، از ناشر خود خواست کتابی ساده برای کار با سیستم عامل DOS بنویسد. او از تجربه‌ی کارگاه‌های آموزشی دریافته بود که تازه‌کارها از پیچیدگی زبان کتاب‌های مرجع ناامید می‌شوند. گیکمن تصمیم گرفت راهنمایی برای کسانی که هیچ سررشته‌ای ندارند آماده کند.
در سال 1991، کتاب DOS For Dummies منتشر شد. این کتاب اولین عنوان رسمی از مجموعه‌ی دامیز بود و در همان سال توانست توجه هزاران کاربر تازه‌کار رایانه را جلب کند. زبان شوخ‌طبعانه، توضیحات مرحله‌به‌مرحله و طراحی جلد زرد و سیاه آن باعث شد به‌سرعت به چشم بیاید.
کتاب در مدت کوتاهی به فهرست پرفروش‌های امریکا راه یافت. ناشر دریافت که فرمول تازه‌ای کشف کرده است: سادگی + طنز + ساختار آموزشی منظم = موفقیت.
یکی از نکات جنجالی در آغاز کار، انتخاب نام مجموعه بود. کلمه‌ی Dummy در انگلیسی معنایی نزدیک به احمق یا کودن دارد. استفاده از چنین کلمه‌ای در عنوان کتاب ریسک بزرگی بود؛ زیرا ممکن بود خوانندگان آن را توهینی به خود بدانند؛ اما ناشر و نویسنده به‌خوبی می‌دانستند که این انتخاب یک ترفند بازاریابی هوشمندانه است.
عنوانِ For Dummies نه‌تنها باعث جلب‌توجه می‌شد، بلکه به خواننده این پیام را می‌داد که «لازم نیست متخصص باشید؛ این کتاب برای شماست که تازه شروع کرده‌اید.» درواقع، انتخاب این واژه نوعی خودافشایی طنزآمیز بود که به خواننده اعتمادبه‌نفس می‌داد. بسیاری از خریداران بعدها گفتند که دلیل اصلی انتخابشان، همین عنوان بامزه و صمیمی بود.
از آن زمان، نام For Dummies به برندی معتبر تبدیل شد و حتی افرادی که هیچ کتابی از این مجموعه نخوانده‌اند، بلافاصله با دیدن جلد زرد و سیاه آن، محتوای آموزشی ساده‌اش را به یاد می‌آورند.
موفقیت اولین عنوان باعث شد که ناشر اصلی مجموعه تصمیم بگیرد دامنه‌ی موضوعات را فراتر از کامپیوتر گسترش دهد. خیلی زود عناوینی مانند Excel For Dummies، Windows For Dummies و Word For Dummies منتشر شدند و هریک به موفقیت تجاری دست یافتند.
در سال 1991، انتشارات جان وایلی و پسران امتیاز مجموعه را خریداری کرد. وایلی با سابقه‌ی طولانی در نشر دانشگاهی و علمی، سرمایه و شبکه‌ی توزیع گسترده‌ای در اختیار داشت که به For Dummies امکان داد در سراسر جهان عرضه شود. از آن زمان تاکنون، این مجموعه به بیش از 30 زبان زنده‌ی دنیا ترجمه شد و میلیون‌ها نسخه از آن در کشورهای مختلف به فروش رفته است.
وایلی همچنین برندی قدرتمند برای طراحی بصری کتاب‌ها ایجاد کرد: جلد زرد و سیاه با فونت بزرگ و ساختار یکسان فصل‌ها. این هویت بصری باعث شد Dummies Man کاراکتر کارتونی بامزه کتاب‌ها در قفسه‌ی هر کتاب‌فروشی به‌سرعت قابل شناسایی باشند.
راز موفقیت مجموعه تنها در عنوان جذاب یا طراحی جلد نبود. فلسفه‌ی آموزشی خاصی پشت این پروژه وجود داشت:
1. ساده‌سازی بدون ساده‌انگاری: کتاب‌ها تلاش می‌کردند مفاهیم پیچیده را با مثال‌ها و زبان روزمره توضیح دهند، بدون آنکه اصل مطلب تحریف شود.
2. ساختار مرحله‌به‌مرحله: هر موضوع از مقدمات شروع می‌شد و گام‌به‌گام به سطوح پیشرفته‌تر می‌رسید.
3. طنز و صمیمیت: نویسندگان موظف بودند لحن خشک و دانشگاهی را کنار بگذارند و با شوخ‌طبعی و گاه استفاده از کاریکاتور و نکته‌های سرگرم‌کننده، مخاطب را جذب کنند.
4. نمادهای بصری ثابت: آیکون‌ها و نشانه‌هایی مانند یادآوری مهم، اشتباهات رایج و نکات طلایی در سراسر کتاب استفاده می‌شدند تا یادگیری آسان‌تر شود.
5. پوشش گسترده‌ی موضوعات: از ابتدا تصمیم گرفته شد که هیچ موضوعی برای For Dummies کوچک یا بی‌اهمیت نیست؛ از فلسفه و موسیقی گرفته تا آشپزی و تربیت حیوانات خانگی.
امروزه جلد زرد و سیاه For Dummies یک نماد فرهنگی است. حتی در زبان روزمره، مردم گاهی برای اشاره به نسخه‌ی ساده‌ی هر موضوعی می‌گویند: «یک چیزی مثل For Dummies می‌خواهم.»
این مجموعه توانسته است مفهوم «یادگیری برای همه» را در ذهن‌ها نهادینه کند. علاوه‌براین، با حضور در بازارهای مختلف، به بسیاری از افراد اعتمادبه‌نفس داده است تا بدون ترس از ندانستن، به سراغ یادگیری موضوعات جدید بروند.
