طنز یکی از پیچیده‌ترین و تأثیرگذارترین ابزارهای ادبی است که همواره نویسندگان بزرگ جهان آن را به کار گرفته‌اند. این عنصر ادبی نه‌تنها برای خنداندن، بلکه برای نقد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی با ظرافتی بی‌بدیل استفاده می‌شود. از رابله و سروانتس تا مارک تواین و جورج اورول، طنز نقشی کلیدی در شکل‌گیری آثار ماندگار ادبیات جهان داشته است. 
طنز شکلی از ادبیات است که با استفاده از هجو، اغراق و کنایه، نقایص فردی و اجتماعی را به چالش می‌کشد. برخلاف کمدی که هدفش سرگرمی است، طنز معمولاً پیامی انتقادی در خود دارد. 
طنز انواعی دارد که از آن جمله است: 
طنز هجوآمیز: ملایم و طنزآمیز، مانند آثار جاناتان سویفت.
طنز تلخ: تند و گزنده، مانند نوشته‌های ولتر.
طنز پارودی: تقلیدگونه مانند دن کیشون سروانتس.
طنز موقعیت: ایجاد تضاد بین انتظار و واقعیت، مانند داستان‌های اُ. هنری.
اما نویسندگان بزرگ از ابزاری به نام طنز، چگونه در آثارشان استفاده کرده‌اند؟

 

فرانسوا رابله

فرانسوا رابله: هزل و هجو در خدمت انتقاد اجتماعی
رابله در «گارگانتوآ» و «پانتاگروئل» با طنز بی‌پروا، فساد کلیسا و جهل جامعه را به سخره می‌گیرد. استفاده او از اغراق‌های مضحک، طنزی عمیق و چندلایه خلق کرده است.
میگل د سروانتس: طنز ابزار مقابله با توهم
دن کیشوت نمونه‌ی بی‌نظیری از طنز تراژیک است. شخصیت دن کیشوت با آرمانگرایی احمقانه‌اش، نماد نقد جامعه‌ی اسپانیای قرن هفدهم است.
جاناتان سویفت: طنز سیاه و گزنده
سویفت در «سفرهای گالیور» با توصیف جوامع خیالی، نقدی تند به سیاستمداران و نظام‌های حکومتی وارد می‌کند. آثار او نمونه‌هایی درخشان از طنز سیاه با خود به همراه دارند.
مارک تواین: طنز به‌عنوان سلاحی علیه نژادپرستی
«ماجراهای هاکلبری فین» با طنزی ظریف، نژادپرستی و تعصبات جامعه‌ی امریکایی را به چالش می‌کشد. شخصیت جیم ـ برده فراری ـ با وجود رفتارهای ساده‌لوحانه، انسانی عمیق‌تر از سفیدپوستان متعصب نمایش داده می‌شود.
جورج اورول: طنز در خدمت ضدیت با توتالیتاریسم
اورول در «مزرعه حیوانات» با روایتی تمثیلی، انقلاب روسیه و فساد حکومت‌های کمونیستی را هجو می‌کند. استفاده از حیوانات به جای انسان‌ها، طنز اثر را تلخ‌تر و گزنده‌تر می‌کند.
کورت ونه‌گات: طنز پوچ‌گرایانه در برابر جنگ
«سلاخ‌خانه شماره 5» با روایتی غیرخطی و طنز سیاه، پوچی جنگ جهانی دوم را به تصویر می‌کشد. 
اما سابقه‌ی طنز در ادبیات فارسی و نمونه‌های درخشان آن در میان نویسندگان و شعرای ایرانی نیز قابل توجه است: 

 

غلامحسین ساعدی

عبید زاکانی: طنز سیاسی و اجتماعی در قرون وسطی
عبید در اخلاق‌الاشراف و موش و گربه، فساد حاکمان و ریاکاری مذهبیون را با زبانی تند هجو می‌کند.
صادق هدایت: طنز سیاه
حاجی آقا و علویه خانم نمونه‌های درخشان طنز انتقادی در ادبیات فارسی هستند که جهل و خرافات را به سخره می‌گیرند.
غلامحسین ساعدی: طنز در نمایشنامه‌های ابزورد
ساعدی به شکل ویژه‌ای در «چوب به دست‌‎های ورزیل» با طنزی تلخ، استبداد سیاسی را نقد می‌کند.
طنز در دست نویسندگان بزرگ، فقط یک تکنیک ادبی نیست، سلاحی است برای مبارزه با جهل، فساد و ظلم. از رابله تا اورول، این ابزار توانسته است با ترکیب خنده و تفکر، جامعه را به چالش بکشد. در دنیای امروز که آزادی بیان همواره در خطر است، طنز همچنان یکی از مؤثرترین روش‌ها برای بیان حقایق تلخ است. به قول جورج اورول: «جهان بدون طنز، جهنمی خاموش است.»