در ستایش تبعید

روشنفکر تبعیدی این سیمای آشنای قرن بیستم، سزاست اگر به تبارنامه گرانبار خود بنازد، تبارنامه‌ای که از آناکساگوراس و امپیدوکلس و اووید آغاز می شود و به دانته و اوکام و هابز و سپس شوپن و هرتسن و ویکتور هوگو می‌رسد. اما در عصر جدید، این غربت‌نشینان اغلب تبعیدی به معنای کلمه نبودند، یعنی عملاً از وطن رانده نشده یا به حکم قانون نفی بلد نشده بودند. اینان گریختگان از تعقیب و آزار سیاسی، زندان و مرگ یا، ساده تر از اینها، آزردگان از سانسور بودند. تمایزی که یاد کردیم، از آن روی اهمیت می یابد که تأثیر روانی دارد. وقتی از روشنفکر تبعیدی حرف می زنیم بی‌اختیار یاد فردی می‌افتیم که از این یا آن حکومت جبار فرار کرده است، پس نتیحه می‌گیریم که تبعید از برخی جنبه‌های مهم بهتر از ماندن در وطن است. اما بدتر از آن تبعید در خود وطن است که بدترین جنبه‌های این دو دنیا را بر فرد تحمیل می‌کند: نه پای ماندن دارد و نه دل رفتن.