جنبش های اجتماعی معاصر ایران

جنبش‌های اجتماعی در معنای وسیع آن می‌توانند در هر جامعه و در هر زمینه و شاخه‌ای از زندگی اجتماعی به وقوع پیوندند. اگر جامعه را به نظام و زیرنظام‌هایی تقسیم کنیم جنبش اجتماعی می‌تواند در همه‌ی نظام‌ها و زیرنظام‌ها اتفاق بیافتد؛ مانند جنبش صنعتی، جنبش هنری و جنبش اقتصادی. اما آنچه بیش از همه شهرت دارد و در اذهان جلوه می‌نماید، جنبش‌های سیاسی و اجتماعی است. جنبش‌های اجتماعی جدا از فراگیربودن به جهت آن‌که می‌توانند منشأ تغییرات اجتماعی باشند از اهمیت بسیاری برخوردارند. هرجا جنبش موفقی اتفاق افتاده، به‌دنبال آن تغییری حاصل گشته است. در جهان امروز، جنبش‌هایی اجتماعی می‌شناسیم که موجد تغییراتی در سطح جهان بوده‌اند؛ مانند جنبش صنعتی. همچنین جنبش‌هایی مانند جنبش زنان وجود دارند که امکان تغییر جهان در همین سطح را در خود دارند. جنبش‌های اجتماعی علی‌رغم این اهمیت و گستردگی، به‌عنوان یک پدیده‌ی اجتماعی کمتر موردتوجه قرار گرفته‌اند و به نسبت دیگر رشته‌ها حجم کمی از مطالعات و دانش اجتماعی را تشکیل می‌دهند. به‌خصوص در کشور ما تاکنون تحلیل کاملی از جنبش‌های اجتماعی ارائه نشده و هرکس از زاویه‌ای جنبش‌ها و نهضت‌های صدساله‌ی اخیر را مورد توجه قرار داده است. با وجود آن انقلاب اسلامی شاید مهم‌ترین حادثه قرن بیستم باشد. در بخش نخست، کتاب می‌کوشد با مرور تجربیات و نظریه‌های دیگران، به چارچوبی عمومی برای مطالعه‌ی جنبش‌های اجتماعی دست یابد. بدین منظور، ده نظریه‌ی عمده‌ی مربوط به جنبش‌های اجتماعی بررسی می‌شود و در نهایت، نظریه‌ای بدیع استنتاج می‌شود؛ پس از آن در بخش دوم کتاب، پنج جنبش اجتماعی کشورمان که از اواخر سده‌ی نوزدهم تا اواخر قرن بیستم روی داده‌اند مورد مطالعه قرار می‌گیرند: جنبش تنباکو، انقلاب مشروطه، نهضت ملی‌شدن صنعت نفت، نهضت پانزده خرداد و انقلاب اسلامی هریک در فصلی جداگانه در پرتو نظریه‌ی ارائه‌شده بازخوانی می‌شوند. این اثر با طرح نظریه‌ی میان‌برد بدیعی در مورد تاریخ اجتماعی دوره‌ی مورد مطالعه به پایان می‌رسد. کتاب افزون بر اهمیت موضوع به واسطه‌ی دقت نظر و تخصص مؤلف در موضوع جنبش‌های اجتماعی نیز ویژگی‌های ممتازی دارد. تحصیلات دانشگاهی جناب آقای سید سعید زاهد تا پایان دوره‌ی دکتری در رشته‌ی جامعه‌شناسی بوده، پایان‌نامه‌ی دکتری ایشان در دانشگاه لیدز انگلستان به موضوع جنبش‌های اجتماعی می‌پردازد. وی هم‌اکنون استادیار بخش علوم اجتماعی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز است.