گل رز و صلیب

نمایشنامه‌ی گل رز و صلیب که یکی از تاثیرگذارترین و مهم‌ترین آثار بلوک است، بین سال‌های 1912 تا 1913 به نگارش درآمده و تاکنون در زمان‌ها و مکان‌های مختلفی روی صحنه رفته است. بلوک در این کتاب، شورش گروهی از مردم علیه حکومت مذهبی زمان خودشان را به تصویر می‌کشد. آن‌ها با حمایت پاپ جدید و خودخوانده، عقاید کلیسای حکومتی را بر نمی‌تابند و به‌جای کتاب دعا، رمان‌های نویسندگان روشنفکر را می‌خوانند. در این میان شوالیه‌ای به نام سرگردان با شعری که حاوی مضامینی فلسفی و افسانه‌ای‌ست، بانوی اول دربار را اسیر تفکرات خود کرده است، تا جایی که پزشک دربار او را مشکوک به بیماری مالیخولیا می‌داند. این شعر دربردارنده‌ی مفاهیمی چون شادی و رنج، بلبل، رز و صلیب است. نماد رز و صلیب الهام‌گرفته از جنبش رزیکلاسیسم در قرن پانزدهم میلادی است. آغاز قرن بیستم در فرهنگ روسیه دوره‌ای پرتب‌وتاب از جست‌وجوهای خلاقانه، ظهور جریان‌های نوین ادبی و شکل‌گیری گروه‌ها و محافل هنری بود. تمام این تنوع هنری در یک مفهوم مشترک، یعنی «مدرنیسم»، خلاصه می‌شود. الکساندر بلوک با اشعارش که بازتابی از اصول زیبایی‌شناختی سمبولیسم است؛ به رهبر معنوی این مکتب و الهام‌بخش بسیاری از شاعران سمبولیست تبدیل شد. اما این نبوغ از کجا نشئت گرفت؟ حوادث انقلاب اول روسیه و شروع جنگ جهانی اول، در 1914، نقطه‌ی عطفی در روحیه‌ی بلوک و کلام روسی است. به‌تدریج از سمبولیسم فاصله می‌گیرد، درحالی‌که اشعار اولیه‌اش سرشار از موسیقی و هارمونی‌هایی بود که نماد زیبایی و هماهنگی جهان بودند، پس از 19٠9، فضای شعری او دستخوش تحولی شگرف شد. جای این هارمونی‌ها را صدای ناهماهنگ و پرشور کاکوفونی‌های اجتماعی گرفت و در میان این آشوب، آهنگ‌های اندوه بار کولی‌وار سر بر آوردند که جان خواننده را می‌لرزاند. این دگرگونی ژرف در جهان‌بینی و هنر بلوک، به واسطه‌ی رخدادهای تلخ شخصی نیز تقویت شد؛ از جمله مرگ پدرش و فقدان فرزندِ نوزادِ همسرش، لیوبوف مندلیف. میراثی که پدر برای او به جا گذاشت، وضعیت مالی بلوک را بهبود بخشید و امکان سفر به خارج از کشور را برایش فراهم کرد. بلوک، در سفر خود به ایتالیا و خلق مجموعه‌ی گل‌های ایتالیایی، به این باور رسید که سمبولیسم دیگر پاسخی برای دغدغه‌های هنری و فکری‌اش ندارد. بلوک از شعر غنایی فاصله گرفت و توجه خود را به نمایشنامه‌نویسی و روزنامه‌نگاری معطوف کرد.