تورم و فروپاشی

تورم چنان‌که پیداست در بیشتر موارد نه‌فقط به بروز انقلاب و سرنگونی نمی‌انجامد، بلکه همزمان با انتقال حجم انبوه و باورنکردنی ثروت از جیب میلیون‌ها تهیدست به کام قلیلی از ثروتمندانِ وفادار، احتمال بروز انقلاب را نامتحمل‌تر می‌کند. اما به همان میزان بر خطر فروپاشی می‌افزاید. این کتاب نشان می‌دهد در سایه‌ی 1920، چگونه بنیان اخلاق در جامعه‌ی آلمان فروپاشید و خوی جنگ‌طلبی را در آلمان‌ها شعله‌ور کرد. ناپلئون بناپارت نیز در نیمه‌ی نخست دهه‌ی 1790 از بطن شرایط مشابهی در فرانسه سر برآورد؛ چنان‌که رضا شاه نیز محصول دولت‌های پیش از کودتای سوم اسفند 1299 خورشیدی بود که به‌جای دستمزد به کارکنان خود آجر می‌دادند. البته این سکه، روی دیگری هم دارد. صرف بهبود اوضاع اقتصادی و فاصله‌گرفتن از نقطه‌ی قاف بحران، به معنای توقف تحولات اجتماعی تند و سرنگون‌ساز نیست. انسان و اجتماعات بشری از هر اندیشه و نظریه‌ی سیاسی-اجتماعی پیچیده‌تر و پیش‌بینی‌ناپذیرتر و آینده بی‌شک آبستن تحولات شگفت‌آوری خواهد بود. نخستین احساس خواننده‌ی این کتاب در زمان مطالعه‌ی رویدادهای دو کشور آلمان و فرانسه در دو قرن متفاوت و با شرایط گوناگون آن است که سیاستمدار ابله یا هوشمند نداریم. سیاستمداران در کشورهایی با شرایط تاریخی و فرهنگیِ متفاوت، برابر مقوله‌ی تورم رفتار یکسانی دارند. بنابراین مطالعه‌ی تاریخ تورم در همه‌ی کشورها و در همه‌ی زمان‌هاست. مولیر نمایشنامه‌نویس فرانسوی می‌گفت: «تا زمانی که یک خسیس در جهان هست، نمایشنامه‌ی خسیس هرگز کهنه نمی‌شود.» به همین سیاق می‌توان گفت: تا زمانی که یک دولت در جهان هست، داستان تورم هرگز پایان نمی‌یابد و همواره خواندنی خواهد ماند.