حظ کردیم و افسوس خوردیم (گزارش سفر به اروپا)

سوغات سفر پادشاهان قاجاری به فرنگ تنها دوربین و اتومبیل نیست. همراهان پرتعداد شاه در هر سفر نیز داستانی برای خودشان دارند. مواجهه‌ی این طبقه‌ی درباری با کشورهای اروپایی نفر به نفر متفاوت است. آنچه در کتاب حظ کردیم و افسوس خوردیم آمده گزارشی است از سفر دو جوان قاجاری که در سفر اول مظفرالدین‌شاه به فرنگ همراه او بوده‌اند؛ جوانانی که اگرچه نسبت نزدیکی با شاه داشتند اما با حفظ فاصله از او تلاش کردند تا به‌تنهایی این دنیای تازه را کشف کنند. میرزاحسن‌خان مستوفی‌الممالک و دوستعلی‌خان معیرالممالک که بعدها چهره‌های مهمی در تاریخ سیاسی و فرهنگی ایران شدند، سفرنامه‌شان را در دو سوی یک دفترچه نوشتند. این دفترچه به‌همراه تعدادی نامه از فرنگ و چند قطعه عکس دیده‌نشده از این سفر از میان انبوه اسناد و عکس‌های به‌جامانده از خاندان معیرالممالک جدا شده‌اند و برای نخستین بار منتشر می‌شوند. دو سفرنامه‌ی کتاب حظ کردیم و افسوس خوردیم اولین بار است که منتشر می‌شوند. وجه اشتراک دو سفرنامه این است که نویسندگانِ هر دو جوان‌اند و دنیاندیده، و نسبتشان با قدرت و ثروت بسیاری از موانع را از سر راهشان برداشته است. برای تکمیل این سفرنامه‌ها و شکل‌گرفتن تصویر کامل‌تری از این سفر بخش‌های دیگری نیز به کتاب حظ کردیم و افسوس خوردیم افزوده شده است. خاطرات سفر فرنگ دوستعلی‌خان که سال‌ها قبل برای مجله‌ی یغما نوشته شده و همچنین ترجمه‌ی مطلبی که روزنامه‌ای فرانسوی درباره‌ی او منتشر کرده، در ادامه‌ی روزنوشت‌های او آورده شده است. علاوه‌بر آنچه گفتیم، هشت نامه هم از این سفر باقی مانده که خواندن آن‌ها می‌تواند ما را با احوال نویسندگانشان بیشتر آشنا کند. در پایان کتاب هم عکس‌های متنوعی از این سفر منتشر شده، از پرتره‌های دوستعلی‌خان گرفته تا عکس‌هایی از گردش‌های جمعی جوانان ذوق‌زده‌ی فرنگی‌پوش و البته عکس‌های متفاوتی از مظفرالدین‌شاه.