راسپوتین (ابلیس یا قدیس)،(2جلدی)

من سعی کرده‌ام همه چیز را با جزئیاتش بیان بکنم، و صبورانه به شهادت‌های دوستان و دشمنان راسپوتین اشاره کرده‌ام. اما دو مسئله‌ای که در آغاز وجود داشت، همچنان سر جای خود وجود دارد. راسپوتین واقعا که بود؟ و برای خانواده سلطنتی چگونه آدمی بود؟ با این حال، یک چیز روشن است: راسپوتین از نوع شخصیت تارتوف نبود که حسابگرانه با موعظه‌های روحانی خودش سر مردم کلاه بگذارد و فریبشان بدهد. تارتوف یک شخصیت اروپایی بود. اما شخصیت راسپوتین به طرز رازآمیزی یک شخصیت آسیایی و به مراتب پیچیده‌تر است و رازش هم مقداری عجیب‌تر. من اندیشه‌های راسپوتین را به تفصیل در این کتاب نقل کرده‌ام. آیا این اندیشه‌ها خداجویانه بودند و واجد درون‌بینی و شفافیت معنوی؟ حالا می‌توانم جواب بدهم که بله اندیشه‌های راسپوتین واجد همه این ویژگی‌ها هم بود. اما درباره آن زنان خیابانی، آن «خانم کوچولو»های بی‌پایان، و آن «احمق»های وفادار، که گذارشان به آن «اتاق ویژه» می‌افتاد و در حالتی نیمه‌مجنونانه مذهب و گناهان نفسانی را با هم قاطی می‌کردند، چه می‌توان گفت؟ می‌توانم جواب بدهم که بله این چیزها هم وجود داشت.