جستارهایی درباره تکوین بیماری های روانی (دفترهای فرویدی 4)

تمرکز بالینیِ شارکو بر جلوه‏های بصری و رؤیت‏پذیرِ بیماری، تضاد بارزی دارد با رویکردی که بعدتر فروید در درمان هیستری اتخاذ کرد و بیش از هرچیز مبتنی بر گفتار بیمار بود. از نظر شارکو، بدن در نمودهای ظاهری‏اش سرنخ‏ها و علائمی برای تشخیص بالینی در اختیار می‏گذاشت. این حساسیت نسبت به کوچک‏ترین جزئیات بصری را البته نزد فروید نیز می‏توان یافت (که شاید درخشان‏ترین نمونه‏هایش را در طرز مواجهۀ او با آثار هنری می‏بینیم). اما تفاوت اصلی فروید در توجه بی‏سابقه‏ای است که به ظرایف گفتار بیماران عصبی نشان می‏دهد و اهمیت روان‏شناسانۀ ویژگی‏هایی از زبان را برجسته می‏کند که از نظر کسانی چون شارکو دور مانده بود. نحوۀ صورت‏بندی نظریِ فروید از تجربه‏های بالینی‏اش در قیاس با مشاهده‏های بالینی شارکو، گسترۀ وسیعی از ابتکارهای فکری و درجۀ بالایی از توان نظرورزی را نشان می‏دهد که به نتایجی متفاوت و تلقی‏ای دیگرگونه از اختلال‏های روانی منجر شده است. در مواجهه با حالت‏های سوداییِ بیمار هیستریک، آنچه که از نگاه شارکو توهم محسوب می‏شد، از نظر فروید شکلی از یادآوری خاطره‏های گذشته بود. به زعم او به‌طور کلی آنچه با عنوان سمپتوم‏های بیماری می‏شناسیم، شیوه‏ای از تجدید خاطره و یادآوری است که البته در بسیاری مواقع پیوند مستقیمی با آگاهی ندارد. همان‏طور که رؤیا شکل خاصی از تفکر است، سمپتوم‏های نوروتیک و مشخصا سمپتوم‏های هیستریک نیز شکل خاصی از تجدید خاطره (یا به عبارتی نوعی خاطرۀ جسمانی) هستند. فرایند تبدیل هیستریکی نیز در واقع نوعی خاطره است که چون امکان آگاهانه‏شدن نداشته، از طریق تن مجال بیان و بروز یافته است. آنچه را حافظۀ آگاهانه از به‏یادآوردنش عاجز است، بدن به سیاقی خاص به یاد می‏سپرد، و این به‏یادسپاری در خیلی از مواقع به طرزی نمادین صورت می‏گیرد. بدنِ هیستریک همچون نوعی ماشین حافظه عمل می‏کند که فرایند ثبت‏کردنش همواره متأثر از نیروها و عمل‏گرهایی است که خاطره را دگرگون و معوج می‏کنند.