به افق پاریس

در امتداد ساحل رودخانه پیش می رفتند. هر قدمی که جلو می گذاشتند، یک قدم به مرگ نزدیک می شدند.

چندین هفته بود که پیش می رفتند و سر نیزه ی سربازان عثمانی پشت سرشان بود. دشت های آناتولی شرقی خشونت بی حدی داشت. پناهگاهی در کار نبود و غذا اندک بود. هر شب کاروان اسیران پیاده از پا می افتادند و صبح خیلی ها بلند نمی شدند. لباس مرده ها را به سرعت می دزدیدند. جناره های برهنه را کنار جاده روی هم تلنبار می کردند تا کلاغ ها خدمتشان برسند. اول پیرها و ناتوان ها می مردند و بعد نوبت بچه ها می رسید. سورن بالاکیان یادش بود که مادر جوانی با دست های خالی خود برای نوزادش قبر می کند. اندوهگین و گریان مثل سگی که استخوانی را در خاک چال می کند، پنجه در خاک می کشید. وقتی چاله به نیمه رسید گروهی سرباز خندان او را به بیشه ای در آن حوالی کشاندند. سورن دیگر او را ندید.

ارمنی ها را در منطقه از خانه و کاشانه شان می راندند و به سمت شرق و دشت های سوریه می راندند که بمیرند.

فرات از خونشان سرخ بود.

سورن از کنار مادرشان تکان نمی خورد. فقر و فلاکت و خستگی زن را به روزی انداخته بود که سورن او را نمی شناخت. چشم هایش را به زمین دوخته بود و زیر لب درباره ی خانه شان حرف می زد که از آن رانده شده بودند. درباره ی فقدان بزرگ تر حرفی نمی زد، همان که هر بار سورن به فکرش می افتاد توی دلش خالی می شد اندوه چیزی را درون مادرش سوزانده بود.

روستایی ها را مجبور می کردند بدون هیچ بالاپوشی بیرون زیر آسمان پرستاره بخوابند. مادر سورن هر شب به چنان خواب عیقی فرو می رفت که حتی فرصت کابوس دیدن هم نداشت. کنار مادرش دراز می کشید و نفس او را تماشا می کرد که مثل ابری سفید از دهانش بیرون می زد.