راه و رسم زندگی

همه‌کس در پی زندگی بر وفق تفنن خویش است. این میل در انسان فطری است، ولی در ملل دموکراتیک این تمایل بی‌تناسب شدت یافته، و به حد زیان‌بخشی رسیده است. فلاسفۀ قرن روشنایی در اروپا و آمریکا نهال چنین آزادی بی‌بند و باری را کشتند و به نام منطق سنن و اصول آن را به مسخره گرفتند و هر نوع الزامی را نامعقول و نکوهیده تلقی کردند و از اینجا مرحلۀ آخرین نبرد علیه اصولی که نیاکان ما در زندگی از آن پیروی می‌کردند و مقرراتی که بشریت در طول هزاران سال به تجربه آموخته، و به مدد اخلاق مذهبی پای‌بند آن بود، آغاز گردید.
در واقع، چهارصد سال است که قیام ما علیه راه و رسم زندگی نیاکانی شروع شده، ولی با وجود مساعی فراوان قرن هیجدهم هنوز سرانجام نیافته است، زیرا فتح غایی آن مستلزم ترقیات علمی بوده. برای برخورداری از کمال آزادی نه‌تنها تجاوز از حد مفاهیم کهن ضروری می‌نموده، بلکه سلطه بر دنیای مادی نیز لازم بوده، و این تسلط جز از راه علوم ممکن‌الحصول نبوده است، ولی علم دوران کودکی‌ای بس طولانی را گذرانده است و جز زمان کوتاهی از دورۀ بلوغش نمی‌گذرد؛ برای همین ما برای اعلام آزادی خود از راه و روش نیاکانی، تا این حد تأخیر روا داشته‌ایم.
این عصیان تاریخچۀ درازی دارد که از عصر رنسانس آغاز می‌شود. در این عصر حادثه‌ای به‌ظاهر کم‌اهمیت اتفاق افتاد. کوپرنیک نشان داد که زمین جزء یکی از ستارگان منظومۀ شمسی نیست. دنیای بطلمیوس خراب شد و زمین موقعیت ممتاز مرکزیت جهان را از دست داد. کلیسا برای دفاع از خود در برابر این نهضت فکری قد علم کرد، ولی دیگر بی‌فایده بود. ادعای گالیله به اهمیت این انقلاب فکری افزود. دنیای ارسطو و سن‌توماس داکن و دانته که آن‌قدر منطقی و کامل و راحت به‌نظر می‌رسید و آدمی در آن خود را برای حیات ابدی آماده می‌کرد و دوزخ و بهشت را در برابر خود می‌دید، سرنگون شد.