از خط تا مثلث تعارض

نظریه‌های روانکاوی در تاریخ روانشناسی مدرن از جاذبه و دافعه بالایی برخوردارند. آنان‌که در تکاپوی رویکردی عمیق به ذهن انسان هستند، این الگوی تفحص، درمان، و پژوهش را جذاب می‌یابند. اما آنانی که دقت و عینیت را ارج می‌نهند، نگاهی انتقادی به این دسته از نظریات دارند. هر روز بر تعداد روانشناسانی که نظریه‌های روانکاوی را الهام‌بخش نقد و نظر خود قرار می‌دهند افزوده می‌شود. این سوگیری در پاسخ به انحصارگرایی، جزم‌اندیشی، و بیگانگی روانکاوان با روش‌شناسی علمی بود. بدیهی است که روانشناسی علمی نه تنها پذیرای چنین روش و منشی نبود، بلکه به دلیل ادعاهای واهی و میل ناهشیار برخی از پیروان این رویکرد به فرقه‌گرایی، در عین تظاهر به علمی بودن، ناگزیر از برملا ساختن ماهیت شبه‌علمی روانکاوی و روانکاوان شد. همین نقدهای بُرنده روانشناسان بود که سبب شد گروه اندکی، عمدتا در اروپا، در صدد برآیند تا روانکاوی را به یک علم و رشته مستقل از روانشناسی بدل نمایند، اما چنین تلاشی راه به جایی نبرد و روانکاوی و روانکاوان را حاشیه‌نشین‌تر کرد. بدیهی است که یک نظریه و رویکرد را نمی‌توان به عنوان رشته‌ای علمی در نظر گرفت زیرا یک علم به تبع موضوع و روش است که تمایز می‌یابد و صِرف چند ابداع فنیِ روش‌شناختی در مطالعه ذهن انسان، آن هم با توجه به کثرت روش‌شناختی ذاتی علم روانشناسی، مبنای تأسیس یک رشته علمی نخواهد شد. روانکاو شدن بدون تسلط بر بنیان‌های علم روانشناسی ناممکن است و جالب اینجاست که فروید به عنوان بنیانگذار روانکاوی، خود آن را بخشی از روانشناسی قلمداد کرده است.