ادبیات یونان یکی از کهن‌ترین، غنی‌ترین و تأثیرگذارترین سنت‌های ادبی در تاریخ بشر است. این ادبیات پایه‌گذار بسیاری از ژانرهای ادبی در غرب شد و با خلق آثاری چون «ایلیاد» و «اودیسه» از هومر، تراژدی‌های سوفوکل و اوریپید، فلسفه‌ی افلاطون و ارسطو و آثار شعری و نثری متأخر، به یکی از ستون‌های تمدن غرب تبدیل گشت. تاریخ ادبیات یونان را می‌توان به چندین دوره تقسیم کرد که هرکدام ویژگی‌ها، سبک‌ها و نویسندگان برجسته‌ی خود را دارند. 

 

نقشه یونان

1 ـ ادبیات یونان باستان
1ـ1: دوره‌ی آرکائیک (حدود 800 تا 500 پیش از میلاد)
دوره آرکائیک آغازگر سنت ادبی مکتوب در یونان است. در این دوره، ادبیات عمدتاً به‌‎صورت شفاهی انتقال می‌یافت و بعدها به‌صورت مکتوب درآمد.
*هومر
شخصیت مرکزی این دوره، هومر است که دو اثر عظیم و حماسی، یعنی «ایلیاد» و «اودیسه» را خلق کرد. این آثار منظوم، روایتگر جنگ‌ها، سرنوشت قهرمانان، رابطه‌ی انسان با خدایان و ارزش‌های اخلاقی جامعه‌ی یونانی‌اند. ایلیاد بر جنگ «تروا» تمرکز دارد، درحالی‌که «اودیسه»، سفر پرماجرای اولیس را به خانه شرح می‌دهد.
*هزیود
هزیود دیگر شاعر بزرگ این دوره است. او آثار منظومی چون کارها و روزها و تئوگونیا را نوشت. برخلاف هومر، هزیود به مسائل روزمره، عدالت اجتماعی و ریشه‌های خدایان پرداخته است. 
*شعر غنایی
در کنار شعر حماسی، شعر غنایی نیز در حال شکوفایی بود. شاعران بزرگی چون ساپو، آلکائوس و آرخیلوخوس در این سبک فعالیت داشتند. شعر غنایی عواطف، عشق، طبیعت و احساسات فردی را بیان می‌کرد.
2ـ1: دوره‌ی کلاسیک (حدود 500 تا 323 پیش از میلاد)
دوره‌ی کلاسیک نقطه‌ی اوج شکوفایی ادبیات یونان باستان است. در این دوره، درام، فلسفه و نثر علمی به اوج خود رسیدند.
درام: تراژدی و کمدی
آتن مرکز اصلی درام یونانی بود. تئاتر فقط سرگرمی نبود، بلکه ابزاری برای بررسی مسائل سیاسی، اخلاقی و دینی هم محسوب می‌شد.
آیسخولوس: پدر تراژدی یونانی. آثار او همچون «پرومتئوس در زنجیر» و «سه‌گانه اورستیا» دارای مضامین سنگین دینی و اخلاقی‌اند.
سوفوکل: خالق شاهکارهایی چون «ادیپوس شهریار» و «آنتیگونه». او بیشتر بر سرنوشت، اراده‌ی انسان و اخلاق تمرکز داشت.
اوریپید: نوآور در تراژدی. شخصیت‌های زن و عناصر روان‌شناختی در آثارش برجسته‌اند. از آثار مهم او «مدئا» و «باکخایان» هستند.
آریستوفان: برجسته‌ترین کمدی‌نویس این دوره. در کمدی‌هایش به نقد جامعه، سیاست و جنگ می‌پرداخت. آثاری چون «ابرها» و «لیسیستراتا» نمونه‌هایی برجسته‌اند.

هزیود- شاعر یونانی

 

نثر ادبی و فلسفه
در کنار درام، نثر ادبی نیز پیشرفت چشمگیری یافت.
هرودوت: پدر تاریخ‌نگاری. کتاب تاریخ او گزارشی از جنگ‌های یونان و ایران است.
توسیدید: تاریخ‌نگار واقع‌گرای جنگ پلوپونزی.
افلاطون و ارسطو: بزرگ‌ترین فیلسوفان یونانی که آثارشان تأثیر ژرفی بر ادبیات و فلسفه‌ی غرب گذاشت. دیالوگ‌های افلاطون و رساله‌های منطقی، اخلاقی و سیاسی ارسطو، آثار ادبی مهمی نیز به شمار می‌آیند.
3ـ1: دوره‌ی هلنیستی (323 تا 31 پیش از میلاد)
پس از فتوحات اسکندر مقدونی، ادبیات یونان وارد مرحله‌ای جدید شد و مرکز فرهنگی از آتن به اسکندریه انتقال یافت.
کالیماخوس، تئوکریتوس و آپولونیوس رودیوسی از شاعران مهم این دوره بودند. آپولونیوس با آرگونوتیکا، یک منظومه‌ی حماسی جدید خلق کرد.
در این دوره، سبک‌ها ظریف‌تر، فردگراتر و اغلب با تأکید بر زندگی روزمره و احساسات شخصی همراه بودند.

 

آیسخولوس- تراژدی‌نویس یونانی

 

2 ـ ادبیات یونان در دوران رومی و بیزانسی
1ـ2: دوران رومی (31 قبل از میلاد تا قرن سوم میلادی)
با تسلط روم بر یونان، ادبیات یونانی همچنان به شکوفایی خود ادامه داد. نویسندگانی چون پلوتارک و لوقیانوس در این دوره فعالیت داشتند. گرچه زبان رسمی امپراتوری لاتین بود، اما یونانی همچنان زبان فرهنگ باقی ماند.
2ـ2: دوران بیزانس (330 تا 1453 میلادی)
در این دوره، تمرکز ادبیات به الهیات، موعظه‌ها، زندگی‌نامه‌های قدیسان (هگیوگرافی) و تفسیر کتاب مقدس معطوف شد. ادبیات بیزانسی، اغلب متأثر از مسیحیت بود، اما سبک‌های کلاسیک یونانی را نیز حفظ کرد.
شاعران و نویسندگانی چون میخائیل پسلوس و آنا کومننه در این دوره برجسته بودند.
3 ـ ادبیات یونان در دوره‌ی عثمانی (1453-1821)
پس از سقوط قسطنطنیه، یونان تحت حکومت عثمانی قرار گرفت. سانسور، فقر و فشار فرهنگی باعث رکود نسبی ادبیات شد. بااین‌حال، ادبیات شفاهی، شعر عامیانه و اشعار قهرمانانه مانند «دیگریس آکریتاس» ادامه یافتند.
در قرن هفدهم و هجدهم، برخی نویسندگان و شاعران در کرت و مناطق دیگر شروع به نگارش آثار برجسته کردند. نمایشنامه «اروتوکریتوس» از ویتسنتزوس کورناروس نمونه‌ای مهم از ادبیات این دوره است.

 

سوفوکل- تراژدی‌نویس یونانی

4 ـ رنسانس ادبی و دوره‌ی مدرن اولیه (1821 ـ 1900)
با آغاز انقلاب یونان علیه عثمانی و استقلال در 1830، موجی از احیای فرهنگ و زبان یونانی آغاز شد. ادبیات به‌عنوان ابزار هویت ملی نقش کلیدی ایفا کرد.
دیونیسیوس سولوموس: شاعر ملی یونان و نویسنده‌ی «سرود به آزادی» (سرود ملی یونان).
آریستوتلیس ولگاریس و آدامانتیوس کورایس با ایده‌های روشنگری، ادبیات مدرن را پایه‌ریزی کردند.
ادبیات در این دوره آغازی بر رئالیسم و ناسیونالیسم بود.

هومر- شاعر و داستان‌سرای یونانی

5 ـ ادبیات یونان نوین (قرن بیستم تا امروز)
1ـ5: اوایل قرن بیستم
ادبیات یونان در این زمان تأثیراتی از جریان‌های ادبی اروپایی مانند نمادگرایی، رئالیسم و مدرنیسم گرفت. شعر و رمان به‌عنوان دو ژانر برجسته مطرح شدند.
کستیس پالاماس: شاعر نمادگرای ملی‌گرا.
آنگِلوس سیکِلیانوس: شاعر با گرایش عرفانی و فلسفی.
نیکوس کازانتزاکیس: نویسنده‌ی رمان‌های فلسفی و حماسی مانند زوربای یونانی و آخرین وسوسه‌ی مسیح.
2ـ5: قرن بیستم میانه و نوبلیست‌ها:
یورگوس سفریس (برنده‌ نوبل 1963): شعرهای نمادین و مدرن با بن‌مایه‌های ملی و تاریخی.
اودیسئاس الیتیس (برنده نوبل 1979)، شاعر طبیعت‌گرا و اسطوره‌ساز.
یانیس ریتسوس: شاعر چپ‌گرا و سیاسی که با شعرهای بلند و تراژیک شناخته می‌شود.

 

نیکوس- کازانتزاکیس رمان‌نویس یونانی

3ـ5: ادبیات معاصر (پسا 1980)
ادبیات معاصر یونان به موضوعات جهانی‌تری چون مهاجرت، جهانی‌ شدن، هویت، بحران اقتصادی و جامعه‌پذیری پرداخته است. نویسندگان معاصر با سبک‌های متنوعی چون پست‌مدرنیسم، واقع‌گرایی جادویی و مینی‌مالیسم فعالیت می‌کنند.
نویسندگانی چون آرستئا کامپانیولی، کریستوس آیروپولوس و دیمیتریوس لینوس در این دوره مطرح‌اند.
ادبیات یونان پایه‌گذار بسیاری از قالب‌ها و ژانرهای ادبی غرب است. تراژدی، کمدی، فلسفه، تاریخ‌نگاری، شعر حماسی، دیالوگ فلسفی و حتی نظریه‌ی ادبی و بلاغت از ریشه‌های یونانی برخاسته‌اند.
فرهنگ یونانی از طریق روم، رنسانس و روشنگری به ادبیات اروپا راه یافت و آثار نویسندگان یونانی در برنامه‌های درسی و تفکر ادبی جهان تأثیرگذار بودند.