پرسه در خیال نوجوانی ـ داستان خلق تام گیتس و دنیای بامزه‌ی او
برای درک چرایی و چگونگی خلق تام گیتس، باید ابتدا با زندگی و مسیر شغلی لیز پیشون آشنا شویم. پیشون در سال 1963 در لندن متولد شد و از همان کودکی علاقه‌ی فراوانی به نقاشی، طراحی و خلق تصاویر داشت. او در مدرسه فردی خجالتی بود اما همیشه دفترچه‌هایش پر از خط‌خطی، طرح‌های بامزه و کاریکاتورهای دوستان و معلم‌هایش بود. همین خط‌خطی‌ها بعدها الهام‌بخش اصلی شخصیت تام گیتس شدند.
پیشون در ادامه در رشته‌ی هنر و طراحی گرافیک تحصیل کرد و به‌عنوان یک طراح و تصویرگر وارد دنیای حرفه‌ای شد. سال‌ها برای ناشران مختلف، به‌ویژه در حوزه‌ی کتاب‌های کودکان، تصویرگری کرد و تجربه اندوخت. او حتی مدتی در صنعت موسیقی هم طراحی گرافیک انجام داد و روی جلد آلبوم‌ها کار کرد. این تجربه‌ی متنوع هنری باعث شد نگاهش به ترکیب متن و تصویر بسیار انعطاف‌پذیر و خلاقانه باشد.
بسیاری از نویسندگان و هنرمندان بزرگ، در کودکی نشان‌هایی از مسیر آینده‌ی خود بروز می‌دهند. در مورد پیشون، این نشانه‌ها به‌وضوح در علاقه‌اش به خط‌خطی و طراحی نمودار داشت. او بارها در مصاحبه‌ها گفته است که از دوران مدرسه هیچ‌وقت نمی‌توانست دفترچه‌هایش را تمیز و مرتب نگه دارد؛ همیشه گوشه‌های صفحات پر از نقاشی‌های کوچک، طرح‌های طنزآمیز و شکلک‌های بامزه بود.
لیز پیشون
پیشون بعدها به این نتیجه رسید که همین خط‌خطی‌ها می‌توانند پایه‌ی یک نوع تازه‌ی روایت در کتاب کودک باشند؛ روایتی که در آن هم متن و هم تصویرهای به‌ظاهر ساده بخشی از داستان‌گویی شوند. درواقع، او می‌خواست همان تجربه‌ی شخصی و لذت‌بخش کودکی‌اش را به نسل جدید منتقل کند.
جرقه‌ی اصلی خلق تام گیتس زمانی زده شد که پیشون پس از سال‌ها تصویرگری تصمیم گرفت کتابی را هم بنویسد و هم تصویرگری کند. او می‌خواست کتابی خلق کند که با استانداردهای رایج کتاب کودک فرق داشته باشد. به جای تصاویر رسمی و صفحات منظم، ایده‌ی یک دفترچه‌ی شخصی به ذهنش رسید؛ دفترچه‌ای که در آن یک پسربچه‌ی معمولی افکارش را می‌نویسد، نقاشی می‌کشد، با مشکلات مدرسه و خانواده درگیر می‌شود و درعین‌حال دنیای خنده‌دار خودش را می‌سازد.
این دفترچه قرار بود همان فضای واقعی دفترهای دوران کودکی نویسنده را زنده کند؛ پر از حاشیه‌نویسی، کلمات بزرگ‌شده، شکلک‌های خنده‌دار و داستان‌های ساده اما بامزه.
پیشون برای شخصیت اصلی به‌دنبال یک پسر نوجوان معمولی بود که هر کودکی بتواند خودش را در او ببیند. تام گیتس از همین نیاز متولد شد: پسری بازیگوش، خیال‌پرداز، کمی شیطنت‌آمیز، علاقه‌مند به موسیقی و نقاشی و البته در مورد درس و مشق چالش‌برانگیز.
تام نه یک قهرمان خارق‌العاده است و نه کسی که استعداد ویژه‌ای داشته باشد؛ او صرفاً کودکی شبیه بسیاری از بچه‌های واقعی است که با چالش‌های روزمره‌ی مدرسه، معلم‌ها، تکالیف، دوستان و خانواده دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. همین «واقعی بودن» راز جذابیت تام گیتس است. نوجوانان هنگام خواندن کتاب، احساس می‌کنند این داستان‌ها می‌توانند داستان خودشان باشند.
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد مجموعه‌ی تام گیتس، سبک بصری و ترکیبی آن است. پیشون به‌عنوان یک تصویرگر حرفه‌ای، به‌خوبی می‌دانست که کودکان امروزی علاقه‌مند به کتاب‌هایی هستند که تصویر و متن را در هم می‌آمیزند. در کتاب‌های تام گیتس، تصاویر بخشی از روایت‌اند و گاهی حتی مهم‌تر از متن به نظر می‌رسند.
این تصاویر نه‌تنها حال‌وهوای طنزآمیز داستان را تقویت می‌کنند، بلکه ساختار ذهنی تام را هم بازتاب می‌دهند؛ گویی ما به دفترچه‌ی شخصی او سرک کشیده‌ایم. این فرم تازه نه کتاب مصور کلاسیک است و نه رمان صرف، بلکه چیزی میان این دو، با روحی پرجنب‌وجوش و خلاق.
نخستین جلد مجموعه، با عنوان «دنیای معرکه‌ی تام گیتس» در سال 2011 منتشر شد. کتاب خیلی زود مورد توجه قرار گرفت و جوایز متعددی برد، ازجمله جایزه‌ی بلو پیتر و رد هاوس بوک اوارد. ناشران، منتقدان و مهم‌تر از همه کودکان، شیفته‌ی سبک متفاوت آن شدند.
موفقیت این کتاب راه را برای انتشار جلدهای بعدی باز کرد و پیشون کم‌کم مجموعه‌ای ساخت که اکنون بیش از 20 جلد دارد و به ده‌ها زبان دنیا ترجمه شده است. فروش میلیونی این کتاب‌ها نشان داد که ایده‌ی او هم نوآورانه بوده و هم کاملاً متناسب با نیاز و سلیقه‌ی نسل جدید.
اما راز جذابیت تام گیتس در چیست؟
الف) شخصیت هم‌ذات‌پندارانه
تام گیتس نماینده‌ی کودکان واقعی است: اشتباه می‌کند، تنبلی می‌کند، خیال‌پردازی دارد و از سختی‌های مدرسه گله می‌کند.
ب) طنز و شوخ‌طبعی
داستان‌ها پر از موقعیت‌های خنده‌دار و موقعیت‌های ساده‌ی روزمره‌اند که به‌طرز بامزه‌ای روایت می‌شوند.
ج) فرم تصویری و خط‌خطی
ترکیب متن و تصویر برای بچه‌هایی که کتاب‌های پرحجم آن‌ها را می‌ترساند، جذاب و دلگرم‌کننده است.
د) بازتاب زندگی واقعی
کتاب‌ها درباره‌ی موضوعات ساده‌ای مثل تکالیف، امتحان، دوستان، گروه موسیقی و خانواده‌اند؛ همان دغدغه‌هایی که برای بچه‌ها ملموس‌اند.
خلق تام گیتس نشان داد که می‌توان با ایده‌ای ساده اما خلاقانه، دنیایی تازه در ادبیات کودک گشود. پیشون ثابت کرد که ترکیب تجربه‌ی شخصی (دفترچه‌های خط‌خطی دوران کودکی) با مهارت حرفه‌ای (تصویرگری و طنزپردازی) می‌تواند به مجموعه‌ای جهانی منجر شود.
