سفرهای صفر و یکی در ایران زیبا - کلیسای وانک

برای بررسی قدمت و تاریخچه‌ی کلیسای وانک باید به سال 1606 میلادی بازگردیم. در آن هنگام تنها ساختمان کوچکی در قسمت جنوب غربی ساختمان امروزی ساخته شده بود که کلیسای هاکوب (یعقوب) نامیده می‌شد. این کلیسای کوچک در زمانی نزدیک به 50 سال مورد استفاده‌ی روحانیون مسیحی قرار گرفت و تعداد زیادی از کشیشان در این کلیسا آموزش دیدند. کلیسای هاکوب سنگ بنا و هسته‌ی اولیه‌ی کلیسایی شد که بعدها کلیسای آمنا پرکیچ یا کلیسای وانک نامیده شد.

مقارن سال 1655 میلادی، ساکنان جلفا در زمان حکومت شاه عباس دوم ساخت بنای اصلی کلیسا را آغاز کردند که تقریباً همین بنایی است که ما امروزه آن را با نام کلیسای وانک می‌شناسیم. ساخت این بنا از سال 1655 تا 1664 به طول انجامید و سال‌ها سال بعد یعنی از سال 1905 عملیات گسترش محوطه‌ی کلیسا به دست ارامنه شروع شد و ساختمان‌های جدیدی در محوطه‌ی این کلیسا ساخته شد.

محله‌ی جلفا در شهر اصفهان که کلیسای وانک در آن واقع شده در طول سالیانِ سال محل اقامت ارامنه‌ی مهاجر در این شهر بوده است. در زمان حکومت صفویان بر ایران، شاه عباس اول در جنگ با عثمانی به سپاهیان ایران دستور عقب‌نشینی داد. در مسیر بازگشت، سپاه ایران از خاک ارمنستان عبور می‌کرد؛ بنا به دستور شاه عباس، قسمت‌های زیادی از راه‌ها به منظور جلوگیری از پیشروی عثمانی ویران شد و مردم ارمنستان در معرض آسیب‌های جدی‌ئی قرار گرفتند. متعاقب این امر، شاه عباس تصمیم گرفت ارامنه را با خود به ایران آورده و اسکان دهد. در انتهای این ماجراجویی، شاه عباس به همراه سپاهیان خود و مردم ارمنستان به اصفهان رسیدند و شاه عباس به سبب اقداماتی که در خاک ارمنستان انجام داده بود، زمین‌هایی را در منطقه‌ی جلفا به ارامنه هدیه داد.

شکل اولیه‌ی محله‌ی جلفا با شکل امروزی آن تفاوت‌های بسیاری داشت. ارمنه آرام آرام تصمیم گرفتند تا بناهای گوناگونی را در منطقه‌ی جلفا بسازند، همچنین مکان‌هایی را برای مناسبات دینی خود در نظر گرفتند. در پی تلاش‌های ارامنه در منطقه‌ی جلفا تا پایان قرن 17 میلادی 24 کلیسا در این منطقه احداث شد. آماری که امروزه متاسفانه تنها تعداد 13 کلیسا از آن دوران باقی مانده است.

از جمله مهمترین ویژگی‌های کلیسای وانک که نظر همه را به خود جلب می‌کند، تاثیر برجسته‌ی آثار هنری در این کلیسا است. در جای جای این کلیسا آثار گوناگون هنرمندان بزرگ مشاهده می‌شوند. معماری شگفت‌انگیز، تندیس‌های زیبا، نقش‌ و نگارهای پر از رنگ، نقاشی‌های تاریخی و... سویه‌های هنری اصیلی به کلیسا بخشیده‌اند.

کلیسای وانک در محوطه‌ای با مساحت حدوداً 8700 متر مربع قرار گرفته است. نزدیک به 4 هزار متر مربع از این میزان را بناها و مابقی را باغ وانک و فضای سبز پیرامونی تشکیل داده‌اند. در معماری نمای بیرونی کلیسا از آجر استفاده شده است و این ویژگیِ برجسته‌ی این کلیسا در قیاس با سایر کلیساهاست که عموماً از سنگ ساخته شده‌اند. در هنگام ورود به کلیسا با درِ چوبی بزرگی مواجه می‌شوید که شکوهمند است و در قسمت بالای درِ ورودی نقاشی‌هایی‌ در کنار کاشی‌های لاجوردی به چشم می‌خورند.

نقاشی‌های کلیسای وانک در بخش داخلی ساختمان اصلی قرار دارد. دیوارهای داخل سالن کلیسا پر از گچ‌کاری‌اند و بر روی تمام دیوارها نقاشی‌های شکوهمندی به چشم می‌خورند. این معماری داخلی از نظر طلاکاری و تذهیب و نقاشی‌های دیواری منحصربه‌فرد است و از این لحاظ کلیسای وانک در سطح جهان از ارزش و اهمیت والایی برخوردار است.

از جذاب‌ترین بخش‌های بازدید از کلیسای وانک، مشاهده‌ی مجسمه‌های موجود در محوطه‌ی این کلیسا است. بیشتر این مجسمه‌ها، نیم‌تنه‌هایی از مشاهیر ارمنی هستند. همچنین در فضای محوطه‌ی کلیسای وانک مقبره‌های افراد سرشناس ارمنی وجود دارند.

مجموعه‌ی کلیسای وانک به مرور و در طول زمان کامل و کامل‌تر شده و بخش‌هایی نیز در طول زمان مرمّت و بازسازی شده‌اند؛ در این کلیسا بخش‌هایی همچون کتابخانه، ناقوس‌خانه، موزه، برج ساعت، چاپخانه و دِیر وجود دارند.

موزه کلیسای وانک در آغاز متشکل از چند اتاق ساده بود که در حدود یکصد سال پیش، در ضلع شمالی کلیسا و به کوشش طادئوس هونانیان ساخته شد؛ اما امروزه این موزه، بدل به موزه‌ای گسترده و کامل شده است. در این موزه کتاب‌های نفیس خطی، نقاشی‌‌های برجسته تاریخی و آثار ارزشمند دیگری قرار دارد که تا پیش از تکمیل موزه در بخش انباری کلیسای وانک قرار داشتند.

موزه کلیسای وانک از مهم‌ترین چشم‌اندازهای فرهنگی در سراسر جهان است که سالانه گردشگران زیادی از سراسر جهان از آن بازدید می‌کنند.

همچنین در کتابخانه‌ی وانک که در بخش شمالی کلیسا قرار دارد کتاب‌ها و اسنادی نگهداری می‌شوند که قدمت برخی از آنها به بیش از 4 قرن می‌رسد. مجموعه آثار موجود در این کتابخانه، بیش از 30 هزار نسخه‌اند که کتاب‌هایی به زبان ارمنی، انگلیسی و فارسی را دربرمی‌گیرند.