سفرهای صفر و یکی در ایران زیبا - خانه توکلی مشهد

مقارن سال 1221 شمسی، فردی به نام اسحاق خان قرایی در منطقه‌ی پیرامونی حرم مطهر رضوی خانه‌ای را ساخت که امروزه به «خانه توکلی مشهد» شناخته می‌شود. همه مراحل از طراحی تا عملیات ساخت را خودِ اسحاق خان به انجام رساند، هر چند مالکِ این بنا یکی از نامدارترین بازرگانان مشهد به نام آقای کشمشیان بوده است که به کار تجارت خشکبار مشغول بوده است. این بنا تا دوران پهلوی اول تحت مالکیت آقای کشمشیان قرار داشت و او تا پایانِ عمر در همین خانه ساکن بود.

پس از فوت آقای کشمشیان، خانه توسط شخصی به نام آقای توکلی خریداری شد و از آن زمان تاکنون، این خانه به خانه توکلی شناخته می‌شود. در طول سالیان دراز، این خانه متروکه و تبدیل به محلی برای استقرار بی‌خانمان‌ها شده بود تا آنکه شهرداریِ مشهد مالکیت این خانه را بدست آورد و در سال 84 خورشیدی، خانه توکلی مشهد به عنوان یکی از میراث ملی کشورمان به ثبت رسید. عملیات مرمت این خانه در سال 1389 آغاز شد و دو سال زمان برد و پس از آن، درِ این خانه برای بازدید به روی عموم مردم گشوده شده است. جالب آنکه درون این خانه یک موزه‌ی مکتب‌خانه قرار دارد.

از آنجا که خانه توکلی مشهد بنایی مربوط به دوران قاجار است، روح معماریِ آن دوره را نیز با خود به همراه دارد. از بارزترین ویژگی‌های این بنا می‌بایست به کاشی‌کاری و آجرکاری در تزئینات نمای آن اشاره کرد. ستون‌هایی آجری و کتیبه‌های بالای ستون‌ها، جلوه‌ی درخشانی به این خانه بخشیده‌اند. طاق‌های آجری زیبا، درهای چوبی، ستون‌های آجری، اتاق‌های تو در تو و دیگر عناصر آشنای معماری قاجار را می‌توان در خانه توکلی مشهد مشاهده کرد. موزه مردم‌شناسیِ خانه توکلی مشهد گردشگران را با زندگی مردم در دوران قاجار آشنا می‌کند.

از نکات عجیب مربوط به این خانه آن است که به خانه توکلی مشهد «خانه اجنه» هم می‌گویند. شایعات فراوانی پیرامون آمد و شدِ اجنه به این خانه در میان مردم وجود دارد؛ شایعاتی که البته هیچ پایه و اساسی ندارند. خالی بودنِ این خانه برای مدت زمانی طولانی و متروکه شدن آن، سبب تجمع بی‌خانمان‌ها در این خانه شده بود که سر و صداهای ایجاد شده توسط این افراد در کنار عدم وجود نور در شب‌ها سبب ترس و وحشت در میان مردم و باور به این مسئله که در این خانه جن وجود دارد، شده بود! نکته‌ای که پس از مرمت این خانه و باز شدن در آن به روی گردشگران از بین رفت.

قدمت خانه توکلی نزدیک به دو قرن (180 سال) است. حیاطی بزرگ با حوضی آبی رنگ در وسطِ حیاط بلافاصله با ورود به این خانه به چشم می‌خورد. درست در نقطه‌ی مقابل این حیاط بنای اصلی ساختمان که دو طبقه است قرار دارد. نکته‌ی برجسته‌ی این بنا نظم هندسی و معمارانه‌ی ستون‌ها و سرستون‌هاست. در داخل عمارتِ ساختمان نیز تزئینات برجسته‌ای مشاهده می‌شود. در طبقه‌ی زیرین، اتاق ویژه‌ی زمستان، مطبخ و دالانی وجود دارد. در اتاق‌های این بنا، پنجره‌های چوبی بزرگی وجود دارد که به حیاط باز می‌شود. وجود این پنجره‌ها سبب می‌شود تا در طول روز نور تشدید شده‌ای درون اتاق‌ها وجود داشته باشد. همچنین پنجره‌های بزرگ دید محیطی بسیار زیادی را نسبت به حیاط ایجاد می‌کنند.

همچنین گفتنی است در اطراف این بنای تاریخی، حرم امام رضا (ع)، خانه تاریخی داروغه و... قرار دارد.